Vraag om uitleg van mevrouw Carla Dejonghe

aan de heer Sven Gatz, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Openbaar Ambt, de Promotie van Meertaligheid en van het Imago van Brussel,

betreffende de vergelijking van data op grootstedelijke schaal.

Mevrouw Carla Dejonghe (Open Vld).- Perspective.brussels en het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse beheren tal van data over maatschappelijke, economische en sociale ontwikkelingen in Brussel. Ook Brussels Studies levert belangrijke onderzoeken over Brussel aan. In vele onderzoeken worden de data van de drie gewesten vergeleken. Daarnaast zijn er ook talrijke studies waarin Brussel als stad vergeleken wordt met andere Europese metropolen.

De recente studie van Statistiek Vlaanderen, 'De economische samenhang tussen het Vlaamse en Brusselse Gewest', maakt een sociaal-economische vergelijking tussen het Vlaams en het Brussels Gewest. Het gaat als het ware om een foto van administratieve entiteiten, die weinig zegt over de steden en hun rand. Doordat er geen gebruik wordt gemaakt van de statistieken van de rand, leert de studie ons zeer weinig over de samenhang tussen beide gewesten. Het is als appelen met peren vergelijken.

De studie van de Nationale Bank van België , 'Is Brussels a performing competitive and attractive metropolitan Region?', berust op een totaal andere aanpak. Daarin worden stedelijke regio’s in Europa vergeleken aan de hand van beschikbare en vergelijkbare statistische eenheden, waaronder de zogenaamde NUTS-classificaties, die de EU en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) gebruiken en waarbij 'NUTS' staat voor 'Nomenclature of territorial units for statistics'.

Doordat er in de studie verschillende NUTS-data worden gecombineerd, zijn heel wat steden en hun rand vergelijkbaar. Het onderzoek is gebaseerd op vier statistische gebieden.

Het eerste is de 'metropolitan area', met name de zone waarin 15% van de bewoners naar het centrum van de regio gaat om te werken. In Brussel is dat een gebied van 3,3 miljoen inwoners, bestaande uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en 119 omliggende gemeenten. Daarvoor heb je gemeentelijke statistieken nodig, die niet altijd beschikbaar zijn.

Het tweede statistische gebied is de 'metropolitan region' of 'metro region': de NUTS 3. In België worden die statistieken per arrondissement geleverd, terwijl dat in Frankrijk per departement is. Het gaat om de arrondissementen Leuven, Nijvel, Aalst, Ath, Soignies en Brussel / Halle-Vilvoorde.

Ten derde gebruikt de EU soms ook een combinatie als basis voor de vergelijking. Dan wordt er uitgegaan van de voormalige provincie Brabant (het Brussels Gewest, Vlaams-Brabant en Waals-Brabant).

Het vierde en laatste statistische gebied is het centrum of 'the core', dat overeenkomt met de negentien gemeenten van het Brussels Gewest.

Naast het belang van de studie van de Nationale Bank van België wegens de gehanteerde methode en de mogelijkheid om voor fijnere statistische afbakeningen te kiezen, is ook de inhoud uitstekend.

In de studie 'Interregional transfers via the federal government and social security', voor de Nationale Bank van België uitgevoerd op basis van haar gegevens, worden op een gegeven moment ook de negen provincies en het Brussels Gewest als statistische afbakening gebruikt. Dat is de studie die professor Willem Sas gebruikte om de financiële stromen in België te bespreken. Daaruit blijkt namelijk dat Brussel samen met Vlaams- en Waals-Brabant nettobetalers zijn van de Belgische federatie, als men alle financiële stromen inzake fiscaliteit en sociale zekerheid samentelt.

Ook hier is het belangrijk om te benadrukken dat de studie vooral aantoont dat men zorgvuldig moet nadenken over de statistische afbakening als men wil dat dergelijke studies tot betere inzichten en beter beleid leiden.

Heeft het Brussels Gewest, eventueel samen met andere federale, Vlaamse of Waalse statistische instellingen, al studies uitgevoerd op basis van voornoemde grootstedelijke afbakeningscriteria? Meerdere lagen zijn daarbij relevant: het vergelijken van steden in België (Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Charleroi enzovoort); het vergelijken van stedelijke agglomeraties binnen België op basis van de vier statistische lagen van de EU en de OESO; het vergelijken van de verhoudingen tussen de kern van dezelfde steden in België en hun rand op basis van diezelfde statistische lagen.

Wordt de methode van de EU en de OESO ook in België gebruikt om meer nauwkeurige en dynamische kennis te verwerven over Belgische steden, en dat op alle mogelijke terreinen: economie, mobiliteit, welzijn, cultuur, onderwijs, huisvesting enzovoort? Kunt u daar voorbeelden van geven?

De heer Sven Gatz, minister.- Het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) publiceert eigen studies, maar werkt ook samen met andere instellingen en begeleidt geregeld studies die betrekking hebben op de grootstedelijke afbakeningscriteria.

Ik zal aan de commissiesecretaris het overzicht bezorgen van alle gepubliceerde studies van het BISA waarnaar ik in mijn antwoord verwijs. Dat overzicht zal aan het verslag worden toegevoegd. Het gaat voornamelijk om Focus, de vrij toegankelijke elektronische publicaties die bestemd zijn voor een ruim publiek.

Wat de studies op het niveau van het metropolitane gebied betreft, voert het Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) op dit moment de OECD Metropolitan Review uit voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De doelstellingen zijn drieledig:

- een neutrale diagnose geven van de belangrijkste sterke punten en uitdagingen van het onderzochte grootstedelijke gebied in vergelijking met andere grootstedelijke gebieden binnen de OESO, in het licht van diverse beschikbare indicatoren (op economisch, sociaal, ecologisch en bestuurlijk vlak);

- een grondige analyse maken van de belangrijkste beleidsmaatregelen die kunnen bijdragen tot een coherente en geïntegreerde ontwikkelingsaanpak op grootstedelijke schaal;

- een reeks beleidsaanbevelingen doen voor concrete acties voor een inclusievere en duurzame ontwikkeling in het grootstedelijke gebied.

De Metropolitan Review is van start gegaan in het najaar van 2022 en het proces zal ongeveer twaalf tot achttien maanden in beslag nemen.

Voor de studies op het niveau van de metropolitane regio of NUTS 3 (de arrondissementen) verwijs ik onder meer naar een studie van de Nationale Bank van België over de regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, waarin gebruik wordt gemaakt van de nieuwe NUTS 2021-classificatie.

Voor de studies op het niveau van NUTS 2 (de provincies en de negentien gemeenten) verwijs ik opnieuw naar de studies van het BISA. In het overzicht zult u verdere details daarover vinden.

We hebben ook een nieuw initiatief genomen. Op mijn verzoek stelde het BISA onlangs een bestek op voor een studie waarin de vergelijking wordt gemaakt tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en andere steden in België en het nabije buitenland. Het Institut de Gestion de l'Environnement et d'Aménagement du Territoire (IGEAT), dat is verbonden aan de ULB, voert die studie momenteel uit. De resultaten worden in de loop van dit jaar verwacht. Het doel is om Brussel op permanente basis en via verschillende indicatoren te vergelijken met de vier andere grote Belgische steden (Antwerpen, Gent, Charleroi en Luik), alsook met Europese steden als Wenen, Keulen, Rijsel, Praag en Amsterdam.

De indicatoren hebben onder meer betrekking op mobiliteit, leefmilieu en economie. Het IGEAT hanteert twee geografische niveaus die sterk verwant zijn aan de voornoemde indeling. Het gaat om de kernsteden en om de functionele stedelijke omgeving. Ook in die studie wordt de methode van de OESO en de EU gehanteerd.

Wat uw tweede vraag betreft, kan ik zeggen dat het BISA al vele jaren een jaarlijks statistisch programma voor Brussel opstelt in het kader van zijn samenwerking met het Interfederaal Instituut voor de Statistiek (IIS). Daarin staan de jaarlijkse statistieken van het BISA en andere Brusselse openbare instellingen. Bovendien omvat dat programma de projecten waarvoor het BISA nieuwe statistieken ontwikkelt en die verband houden met het Brusselse statistische meerjarenprogramma. Het BISA centraliseert daarvoor de informatie over projecten rond openbare statistieken.

Er wordt ook een vergelijking gemaakt op gemeentelijk niveau. Daarnaast vindt u op de website van het BISA ook statistieken met betrekking tot wijkmonitoring, meer bepaald in de vorm van tabellen.

Wij nemen dus wel degelijk deel aan grootstedelijke onderzoeksprojecten en hebben het initiatief genomen voor een benchmarking, om permanent en snel over cijfers te beschikken die ons in staat stellen Brussel met Belgische en buitenlandse steden te vergelijken.

Mevrouw Carla Dejonghe (Open Vld).- Het is goed dat er een studie is besteld waarin het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt vergeleken met andere steden in binnen- en buitenland. Ik ben benieuwd naar de resultaten.

- Het incident is gesloten.

Mondelinge vraag van mevrouw Lotte Stoops

aan de heer Rudi Vervoort, minister-president van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Territoriale Ontwikkeling en Stadsvernieuwing, Toerisme, de Promotie van het Imago van Brussel en Biculturele Zaken van Gewestelijk Belang,

en aan de heer Sven Gatz, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Openbaar Ambt, de Promotie van Meertaligheid en van het Imago van Brussel,

betreffende het aanstellen van een stadsdichterscollectief voor het Brussels Gewest.

Mevrouw Lotte Stoops (Groen).- De stadsdichters van Antwerpen waren recent meerdere keren het onderwerp van polemiek. In november namen de vijf stadsdichters collectief ontslag omdat het Antwerpse stadsbestuur het nodig vond in te grijpen in de inhoud van de gedichten en een kritisch gedicht weigerde, en later ook de culturele projectsubsidies schrapte. Eind januari besloten de stadsdichters de pen weer op te nemen dankzij de steun van Antwerpse culturele middenveldorganisaties.

De specifieke problemen en de houding van het stadsbestuur in Antwerpen doen niets af aan het feit dat stadsdichters mensen op een laagdrempelige manier laten kennismaken met poëzie. Een stadsdichter brengt de stad, de burgers en de poëzie dichter bij elkaar.

Ook meerdere andere steden en gemeenten in België hebben stadsdichters. Het mag daarom verbazen dat Brussel als hoofdstad en kandidaat Culturele Hoofdstad van Europa in 2030 geen door de overheid ondersteund stadsdichterschap heeft. Dat de culturele behoefte daaraan wel bestaat, blijkt uit meerdere initiatieven uit de sector zelf, zoals het Brussels dichterscollectief of de PPP, Partij/Parti voor/pour de/la Poëzie/Poésie, een partij met als enige programmapunt meer poëzie. Aan de hand van dergelijke initiatieven wordt op een organische manier gezocht naar verbinding tussen de verschillende gemeenschappen.

De grote diversiteit aan talen en culturen is een grote troef die Brussel nog onvoldoende uitspeelt. Zo zouden stadsdichters een opdracht kunnen krijgen om de eigenheid van Brussel en de Brusselse cultuur in de verf te zetten en de meertaligheid te omarmen, met poëtische woorden als verbindende kracht. Poëzie kan bovendien stimuleren om taal te ontdekken. Het biedt een uitgelezen kans om speels aan taalbeschouwing te werken en samen met kinderen en anderstaligen op ontdekking te gaan.

Het Brussels Gewest zou een divers en meertalig stadsdichterscollectief kunnen aanstellen dat over de grenzen van de gemeenschappen en de Brusselse gemeenten heen werkt. Omdat mijn vraag de vele Brusselse cultuurgemeenschappen overstijgt, durf ik ze tot u te richten.

Het is echter belangrijk dat er een overeenkomst tussen het gewest en de stadsdichters wordt gesloten, waarin de garantie van artistieke vrijheid duidelijk staat vermeld. Ook zou de cultuursector vanaf het begin betrokken moeten worden bij het aanstellings- en uitwerkingsproces.

Hebt u ooit de mogelijkheid laten onderzoeken om stads- of gewestdichters aan te stellen? Hebt u daarover al overlegd met de cultuursector?

Komt de ontwikkeling van het stadsdichterschap aan bod in de opdracht van Brussels 2030? Een stadsdichterscollectief zou een mooie manier zijn om Brussel op de kaart te zetten als bruisende cultuurstad.

De heer Sven Gatz, minister.- Ik neem u even mee in de tijd. Het stadsdichterschap kent zijn oorsprong in de veertiende eeuw met de opkomst van de autonome stedelijke cultuur. Vanaf toen leefde het besef bij stadsbesturen dat het dichterschap van bepaalde stadsbewoners van bijzondere waarde kon zijn voor de eigen gemeenschap en dat het de stad ten goede kon komen. Het idee dat de dichter zou kunnen of moeten bijdragen aan de maatschappij en dat zijn dichterschap in de stedelijke samenleving zou moeten wortelen, ontstond dus al zeer vroeg.

Die verbondenheid tussen maatschappij en dichterschap kreeg in het begin vooral vorm binnen de context van de rederijkerskamers, die na 1440 ontstonden in Vlaanderen en Brabant. Enkele decennia later, tussen 1470 en 1490, nam het fenomeen van de rederijkerskamers een hoge vlucht, waardoor er zich een ware rederijkerscultuur ontwikkelde in het openbare leven. Het stadsdichterschap zoals we dat vandaag kennen, sluit daarbij aan, maar is in feite een recenter gegeven, namelijk van het begin van de twintigste eeuw.

U had het net over Antwerpen. Net als in een aantal andere steden zijn daar stadsdichters aan de slag gegaan: onder anderen Tom Lanoye, Ramsey Nasr, Bart Moeyaert en Seckou Ouologuem, maar ook het huidige stadsdichterscollectief. Ook in Brussel zijn er al vergelijkbare initiatieven geweest. Al in 2004 nam Passa Porta in samenwerking met David Van Reybrouck en dichter Peter Vermeersch het initiatief om in te spelen op de taalrijkdom van Brussel en poëzie een prominente en permanente plaats te geven in de stad, zij het in een licht andere vorm dan die van de stadsdichters in andere steden.

Twaalf dichters uit evenveel taalgebieden brachten om beurten een veelstemmige ode aan de poëzie van de grootstad. Een week lang dompelden de dichters zich onder in het dagelijkse leven van een stukje Brussel, in het gezelschap van een Belgisch beeldend kunstenaar. Ze bezochten pleinen, parken en straten, huizen en cafés, en luisterden naar de bewoners en hun verhalen. Op basis van hun indrukken schreven de dichters poëzie in een taal die de moedertaal is van heel wat Brusselaars.

Ook Lisette Ma Neza, een getalenteerde Brusselse dichteres en gewezen Belgisch kampioene Slam Poetry, deed in 2020 een warme oproep om een Brusselse stadsdichter aan te stellen.

Ik ben de idee van stadsdichterschap zeer genegen aangezien het de mogelijkheid biedt om poëzie met een groter publiek te delen. De belangrijkste taak van de stadsdichter is om poëzie te brengen die de identiteit van de stad weerspiegelt en haar inwoners verbindt. Dat kan door middel van gedichten die geïnspireerd zijn door de geschiedenis, cultuur, natuur, architectuur of actuele stedelijke gebeurtenissen. De stadsdichter kan ook optreden bij openingen van evenementen, herdenkingen of andere speciale gelegenheden.

Naast het schrijven van gedichten kan de stadsdichter ook workshops en lezingen geven aan leerlingen en inwoners, om poëzie te promoten en mensen te inspireren om zelf gedichten te schrijven.

Uiteraard moet er worden nagegaan met welke methode en procedure een Brusselse stadsdichter aangesteld kan worden en wat de precieze randvoorwaarden zouden zijn van de invulling van zijn of haar opdracht. Het lijkt mij vanzelfsprekend dat er rekening wordt gehouden met de rijke taaldiversiteit van het gewest en dat de dichter(s) een zekere artistieke vrijheid krijgen. Het stadsdichterschap is geen vastomlijnd gegeven, maar kan in allerlei vormen gerealiseerd worden.

Mijn kabinet heeft de afgelopen maanden al enkele verkennende gesprekken gevoerd met een aantal middenveldorganisaties, waaronder Brussels 2030. De experten uit de cultuursector zullen immers meebepalen hoe het traject er precies zal uitzien.

Mevrouw Stoops, ik wil u vragen nog even geduld te oefenen. Het is de bedoeling dat er nog deze regeerperiode stappen worden gezet om de droom van stadsdichterschap waar te maken. Een exacte datum wil ik er niet op kleven, maar de voorbereidingen gaan goed vooruit.

Mevrouw Lotte Stoops (Groen).- Het is fantastisch nieuws dat u hier werk van maakt. Er zijn al heel wat initiatieven genomen, maar tot nu toe gebeurde dat nooit echt met overheidssteun. Dit behoort nochtans tot de kerntaken van de overheid.

Ik ben ook blij dat u de hele geschiedenis hebt geschetst. Het is goed dat we vandaag nog geïnspireerd kunnen worden door zaken die in de middeleeuwen al bestonden.

Inderdaad, poëzie schrijven is één zaak, maar je moet ook bekijken hoe een stadsdichterschap kan worden georganiseerd en in de openbare ruimte geplaatst. Net daarom biedt een samenwerking met de overheid een grote meerwaarde.

Ik wil u uitnodigen om het zo breed mogelijk te bekijken. Naast de initiatieven die ik al noemde, hebben jongeren zich verenigd in Estrade, een mooi magazine gerealiseerd door jonge schrijvers en kunstenaars. Gisteren stond er in Bruzz nog een artikel over Writingbrussels, een initiatief waar mensen van allerlei oorsprong van de eenzame daad van het schrijven iets sociaals maken.

Ik ben ook heel tevreden dat u de link legt met Brussels 2030. De verantwoordelijken van dat initiatief gaan immers de straat op en zoeken hoe ze alle lagen van de bevolking mee kunnen krijgen. Ik kijk uit naar de verdere ontwikkeling van dit dossier.

- Het incident is gesloten.