Logo Parlement Buxellois

Schriftelijke vraag betreffende het gebruik van zand door de trams voor betere grip in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Indiener(s)
Julien Uyttendaele
aan
Elke Van den Brandt, Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Mobiliteit, Openbare Werken en Verkeersveiligheid (Vragen nr 315)

 
Datum ontvangst: 10/02/2020 Datum publicatie: 19/05/2020
Zittingsperiode: 19/24 Zitting: 19/20 Datum antwoord: 13/05/2020
 
Datum behandeling van het stuk Indiener(s) Referentie Blz.
13/03/2020 Verwijzing commissie Mobiliteit p.m.
13/03/2020 Ontvankelijk Uitgebreid Bureau van het Parlement
 
Vraag    Een tram die tussen 40 en 50 ton weegt en 40 km/u rijdt, heeft zowat 40 meter nodig om tot stilstand te komen, maar deze afstand is nog langer wanneer de sporen glad zijn.1

Het feit dat de wrijvingscoëfficiënt van het contact van een stalen wiel op een stalen spoor laag is, vormt een voordeel om zware lasten te verplaatsen.

In sommige gevallen is het omgekeerde nodig, namelijk bij het vertrek van een zware trein op een glad spoor of bij een noodstop.

Er wordt dan zand gebruikt tussen de wielen en de sporen voor een betere grip.

Dit middel om de grip tussen de wielen en de sporen van een trein of tram te verhogen, heet sandbox. Het bestaat uit bakken droog zand in elke tram en een systeem dat het zand voor de wielen strooit bij een noodrem of gripproblemen.

In de herfst worden de rottende dode bladeren door de tramwielen omgevormd tot een laag lignine, die de sporen nog gladder maken. Het is dan noodzakelijk om regelmatiger zand te strooien.

Hoewel de nieuwe trams gripproblemen detecteren en automatisch zand strooien, kunnen de bestuurders ook manueel zand strooien als ze de indruk hebben te slippen.2

· Kunt u bevestigen dat alle trams van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn uitgerust met dit zandstrooisysteem?

· Is een vergelijkende studie uitgevoerd naar het zandverbruik van het automatische en het manuele zandstrooisysteem?

· Is het zandverbruik van de trams van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vergelijkbaar met dat van de andere Europese trams (bij eenzelfde systeem en model)? Is er een specifieke regeling? Beschikt u over studies hierover?

Al in 1903 verscheen een studie over het elektrisch remmen van de treinen en trams3, wat bewijst dat het een oud zeer is.

· Bestaan er tegenwoordig alternatieve oplossingen of proefprojecten waaraan het gewest zou kunnen deelnemen of die het zou kunnen implementeren?

Anders dan het lijkt, is zand niet onbeperkt beschikbaar.

Na lucht en water is zand de derde meest gebruikte grondstof van de planeet4, waardoor niet aan de huidige wereldvraag kan worden voldaan. Met een korrelgrootte tussen 0 en 2 mm is het type zand dat in de remsystemen wordt gebruikt, ook uitermate gegeerd voor het maken van mortel.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gebruikt zand met een korrelgrootte tussen 0,71 en 1,25 mm, dat moet worden gewassen om alle onzuiverheden te verwijderen (stof, metaaldeeltjes enz.) en moet worden geleverd met een vochtigheidsgraad van maximaal 0,2%.5

Wat de herkomst van het zand betreft, moest het in 2003 volgens de raamovereenkomst gaan om hetzij natuurlijk zand van steengroeven, rivieren of meren, hetzij zand van vergruisde natuursteen.

De raamovereenkomst voor de procedures van gunning door onderhandelingen was gesloten voor een looptijd van drie jaar, met dien verstande dat de MIVB ze vroegtijdig kon beëindigen, aan het einde van het eerste of het tweede jaar, met een opzegging per aangetekende brief drie maanden vóór de betreffende vervaldatum. Ze voorzag ook in een hoeveelheid van naar schatting 3.000 ton zand per jaar.

· Kunt u het gebruikte type zand bevestigen?

· Vanwaar is het zand dat de Brusselse trams gebruiken afkomstig? Wordt het op een milieuvriendelijke manier gewonnen?

· Hoeveel zand wordt jaarlijks gebruikt in vergelijking met de hoeveelheid van 2003?

· Is de raamovereenkomst nog altijd geldig? Wordt ze geüpdatet of om de drie jaar gecontroleerd?

De raamovereenkomst bepaalde dat de MIVB het zand zou afhalen met aangepast transport (± 25 t per afhaling).

· Is dat het geval? Waar wordt het afgehaald? Wordt de voorkeur gegeven aan de haven van Brussel en transport over water?

De MIVB beschikt over haar eigen wasstation en een carwash voor de trams, die is uitgerust met een zandfilter. Dit systeem maakt het ook mogelijk om een deel van het gebruikte water te recycleren.6

· Is het mogelijk om het zand dat op de sporen wordt gestrooid te recupereren en te hergebruiken?

· Wordt het zand gerecycleerd dat in de zandfilters van het wasstation van de MIVB terechtkomt?

Het zand dat op de sporen wordt gestrooid om het remmen van de tramstellen te vergemakkelijken, is een belangrijke bron van stof. Na herhaalde klachten van omwonenden is in sommige wijken rond de sporen gras gezaaid, maar het resultaat blijkt niet toereikend.7

Bovendien neemt regenwater ook het resterende zand op voordat het in de riolen stroomt, waardoor ophopingen kunnen ontstaan. In mindere mate voor de deeltjes die tot de zuiverings- of pompstations geraken, is het nadeel dat de elektromechanische installaties vroegtijdig verslijten. Het komt ook voor dat pompen verstopt raken door een zandophoping. In Wallonië wordt jaarlijks 15.000 ton zand gerecupereerd in de waterstations na het zuiveringsproces.

· Hoeveel zand wordt gerecupereerd in de Brusselse zuiveringsstations?

· Is er al een effectenstudie over het zandverbruik uitgevoerd?

· Bespreken de MIVB en Vivaqua deze problematiek?

De problematiek is ruimer.

Niet alleen de tram maakt gebruik van het principe wiel-spoor. De trein kent dezelfde problemen van grip en remmen.

Sinds half oktober 2019 laat Infrabel verschillende zogeheten ‘Sandite’-treinen rijden, die twee keer per dag op de sporen een substantie bestaande uit gel, zandkorrels en metaaldeeltjes aanbrengen. De metaaldeeltjes8 zijn aluminiumoxide, ook aluinaarde of alumina genoemd.9, 10 Aluminiumoxide wordt vooral gebruikt als schuurmiddel wegens haar hardheid, hittebestendigheid en lage thermische capaciteit.

Uit verschillende studies blijkt dat dit gevolgen heeft voor de ademhaling wegens het stof en de aluminiumoxide11, zoals longfibrose en een pneumonicose bekend onder de naam aluminose of de ziekte van Shaver. Aluminiumhydroxide beïnvloedt eveneens (verhoogt, verlaagt of vertraagt) de opname van verschillende geneesmiddelen.

· Gebruikt het zandstrooisysteem van de trams uitsluitend zand of een mengsel van het type Sandite?

· Gebruikt Infrabel een mengsel van het type Sandite in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest?

· Welke hoeveelheden worden gebruikt? Is een impactstudie verricht over de verspreiding van aluminiumhydroxide?


1 L'automne : une saison délicate pour les conducteurs de tram – RTBF – 30/10/2015
2 Gevallen bladeren, vijand van onze trams – mivbstories.be – 20/10/2017 (laatst geraadpleegd: 28/01/2020)
3 Étude sur le freinage électrique : des chemins de fer et tramways – J. BETHENOD – in La Houille Blanche, nr. 11 – 11/903, p. 345-348
4 The search for sustainable sand extraction is beginning – Verenigde Naties – 03/01/2020 -
5 Levering van zand voor remsystemen van trams – Bulletin der aanbestedingen nr. 43 van 24/10/2003, aankondiging 13228, p. 10324
6 Un car wash spécial pour les trams – DH Les Sports – 06/08/2013
7 Des habitants de Forest regardent pousser le gazon. L'avenue Van Volxem se révolte – VUILLE Nicolas
8 Klaar voor de herfst! – website Infrabel – (laatst geraadpleegd: 27/01/2020)
9 Wheel-rail interface handbook – 2009 – Ed. R LEWIS & U. OLOFSSON – CRC Press – Woodhead publishing Ltd
10 Management of low adhesion on railway tracks in European countries – Thommesen, Jacob; Duijm, Nijs Jan; Andersen, Henning Boje
11 Commission des normes, de l'équité, de la santé et de la sécurité du travail – Update: 2019-08-14
 
 
Antwoord    Alle trams van de MIVB zijn uitgerust met een systeem om zand te strooien, met mogelijkheid voor manuele bediening. Om de beste oplossing te bepalen werd een vergelijkende studie gedaan tussen automatische en manuele bediening.

Het zandverbruik bij het automatisch en manueel zandsysteem hangt af van verschillende factoren.

Voor het automatisch systeem wordt de afstelling van de gevoeligheid van het systeem geoptimaliseerd om maximale veiligheid te garanderen.

Voor het manueel systeem hangt het totaalverbruik van zand grotendeels af van de bestuurder (m/v). In de opleiding wordt het rijdend trampersoneel opgeleid om correct manueel zand te kunnen toevoegen, wat nodig is bij een halte die helt en bij remmen op dode bladeren.

Het zanddebiet wordt op dezelfde manier geregeld voor het automatische als het manuele systeem.

Vergelijking met andere steden: het is moeilijk om een vergelijking te maken met andere steden aangezien het toevoegen van zand zeer sterk afhangt van de topologie van het net en de weersomstandigheden.

Wat betreft alternatieve oplossingen of pilootprojecten: je moet weten dat het remmen van de trams bij de MIVB bestaat uit verschillende handelingen:

- Elektrische rem via terugsturen energie op het net of in weerstanden
- Mechanische rem door remschijven op de remmen
- Noodrem door elektromagnetische remblokken rechtstreeks op de sporen.

Bij de eerste twee handelingen worden de wielen van de tram geremd. Het zand zorgt voor de grip bij het spoor-wiel contact. Het probleem van grip komt vooral in de herfst voor, bij het vallen van de bladeren, en er is een “herfstplan”. Het Brussels Gewest houdt zich bezig met dode bladeren op te ruimen op de eigen beddingen om een opstapeling van dode bladeren op de sporen te verhinderen. De MIVB reinigt de sporen ’s nachts met water onder hoge druk op delen van het net waar bomen staan, om het plantensap te verwijderen dat op de rails zou kunnen liggen. Zand wordt ook toegevoegd op deze stukken om de grip te verhogen.

Momenteel vindt een analyse plaats om “Sandite” op het net te testen om de grip te verbeteren.

Informatie over het type zand dat wordt gebruikt: het zand wordt geleverd door FILCOM (Nederland). Het geleverde zand onder de productnaam QUARTZ is ofwel natuurlijk zand uit steengroeves, rivieren of meren, ofwel fijngestampt zand afkomstig van natuurstenen.

De zandleverancier Sibelco hanteert een duurzame gedragscode (waarin de directie zich onder meer inzet om de impact van hun activiteiten van de prospectie tot het sluiten van mijnen te beperken, te zorgen voor verantwoorde en efficiënte ontginning en behandeling van de grondstoffen om de gevolgen op het milieu te beperken, om een verantwoorde houding aan te nemen bij het gebruik van de gronden, om het ecosysteem te beschermen, om te investeren in recyclage en om verantwoord het afval te verwijderen, om de wetgeving te respecteren en de van kracht zijnde regelgeving na te leven, enz.).

In 2018 werd 713.000 kg zand gebruikt bij de MIVB. In 2019 ging het om 1.210.000 kg.

- De raamovereenkomst uit 2003 die werd aangehaald door M. Uyttedaele is niet meer actueel. In 2019 werd een nieuwe kaderovereenkomst ondertekend.

- Wat betreft het transport van het zand: het wordt door de MIVB bij de leverancier opgehaald in Papendrecht via vrachtwagens. Deze vervoerswijze werd gekozen om kwaliteitsverlies te voorkomen door aanwezigheid van externe producten in het zand. De 25 ton zand worden na het vervoer opgeslagen in silo’s op verschillende sites van de MIVB of in de reservestock die zich op de site van de MIVB te Haren bevindt.

- Het is niet mogelijk om het gebruikte zand van de MIVB op de sporen op te vangen en te hergebruiken. Het zand dat gebruikt wordt in remsystemen voor trams moet van een superieure kwaliteit zijn, droog en zonder stof of andere deeltjes om te vermijden dat de remsystemen van de trams blokkeren. Bovendien wordt het zand zo fijn gemalen wanneer een tram erover rijdt, dat het niet meer kan gebruikt worden om nog eens op de sporen te strooien.

- Wat betreft het zand dat gebruikt wordt in de tramwash van de MIVB: eerst meer info: de term zandfilter wordt gebruikt maar het gaat eigenlijk om een waterfilter om een maximum aan onzuiverheden te filteren. De filters van de 2 tramwashes van de MIVB bevatten ongeveer 2 x 1m³. Dat zand (waar de onzuiverheden verzameld worden en dat een soort van bagger vormt van zand en stofdeeltjes) moet elke 5 jaar vervangen worden. Dat is dus een lage productie. Dat zand is, door de onzuiverheden die het bevat, niet geschikt om de grip van de trams te verbeteren en kan dus niet gebruikt worden op het net. Het zand wordt opgehaald door een gespecialiseerde firma. De MIVB vraagt aan haar toeleveranciers om afval te sorteren en te verwerken, zoals bepaald in de van kracht zijnde regelgeving (Brudalex : Bruxelles/Brussel-Déchets-Afvalstoffen-LEX)

- Betreffende het zand dat in de zuiveringsstations gebruikt wordt: er is geen reden waarom er hierover particuliere contacten zouden zijn tussen de MIVB en Vivaqua.

De trams van de MIVB gebruiken momenteel enkel zand en geen sandite.