Schriftelijke vraag betreffende de gevolgen van de coronavirus voor de Brusselse in- en uitvoer.
- Indiener(s)
- Aurélie Czekalski
- aan
- Pascal Smet, Staatssecretaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, bevoegd voor Stedenbouw en Erfgoed, Europese en Internationale Betrekkingen, Buitenlandse Handel en Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp (Vragen nr 122)
| Datum ontvangst: 10/02/2020 | Datum publicatie: 16/04/2020 | ||
| Zittingsperiode: 19/24 | Zitting: 19/20 | Datum antwoord: 15/04/2020 | |
| Datum | behandeling van het stuk | Indiener(s) | Referentie | Blz. |
| 13/03/2020 | Ontvankelijk | Uitgebreid Bureau van het Parlement |
| Vraag | Sinds enkele weken zijn de ogen van de wereld gericht op China en het coronavirus. Bij de burgers, bedrijven, kmo’s en marktspelers neemt de ongerustheid toe. Iedereen vraagt zich af wat de risico’s zijn dat het virus wordt ingevoerd via het transport in verschillende Europese luchthavens, havens en treinstations. China produceert zowat 20% van de totale graanproductie ter wereld en een heel groot deel van de producten die we dagelijks gebruiken. Graag stel ik de volgende vragen: · Wat is de impact van het coronavirus op de invoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest? o Daalt de invoer sinds het virus in China uitbrak? o Zo ja, wat is de kostprijs van die daling? o Welke maatregelen zijn genomen om te voorkomen dat het virus in België via de import wordt ingevoerd? o Wat zijn de gevolgen voor de burgers, bedrijven en kmo’s in het Brussels Gewest? Welke maatregelen zijn getroffen om hen te helpen die op te vangen? · Wat is de impact van het coronavirus op de uitvoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest? o Daalt de uitvoer sinds het virus in China uitbrak? o Zo ja, wat is de kostprijs van die daling? o Wat zijn de gevolgen voor de burgers, bedrijven en kmo’s in het Brussels Gewest? Welke maatregelen zijn getroffen om hen te helpen die op te vangen? |
| Antwoord | Volgens een recente studie van Dun & Bradstreet1 zouden de coronavirusepidemie en de achtereenvolgende sluiting van grote gebieden van China wereldwijd gevolgen kunnen hebben voor meer dan vijf miljoen ondernemingen. We stellen al vast dat het containerverkeer in de grootste Chinese havens met ongeveer 20 % gedaald is. Het lijkt redelijk om te veronderstellen dat het virus, na een eerste impact op de Chinese economie, ook de import naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Brusselse export naar China zal beïnvloeden. Momenteel zijn we niet in staat om die impact te kwantificeren, des te meer omdat de uitbraak van het coronavirus samenviel met het Chinese Nieuwjaar, wat op economisch vlak sowieso een rustigere periode is. China levert voor bijna 15,1 miljard euro aan grondstoffen en wisselstukken aan België (2018). Een importvertraging kan de bevoorradingsketen dus wel aantasten. Een enquête van Agoria, waar 60 leden met een vertegenwoordiging van 19 000 jobs op hebben geantwoord, bevestigt dat België niet immuun is tegen de schokgolf van het coronavirus. Twee derde van de deelnemers ondergaat, of anticipeert op, verstoringen van de productie en levering van Chinese en Aziatische onderdelen. De kansen dat het virus zich in België verspreidt via de import uit China zijn erg klein. Het coronavirus wordt namelijk op twee manieren overgedragen: via ademhalingsafscheidingen en via oppervlaktebesmetting. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zou het coronavirus slechts een paar uur kunnen overleven op oppervlakken2. De aanvoer van goederen uit China neemt bovendien tijd in beslag. Tijdens het traject kan het virus overigens worden blootgesteld aan een hele reeks variabelen (warmte, vochtigheid) die het kan schaden en dus minder besmettelijk kan maken. De Brusselse export wordt op zijn beurt vooral aangetast omdat prospectie- en zakenreizen moeilijk kunnen worden uitgevoerd. De FOD Buitenlandse Zaken raadt landgenoten namelijk aan om niet-essentiële reizen naar China uit te stellen en veel luchtvaartmaatschappijen vliegen niet meer naar China. Voor de dienstenexport, kenmerkend voor het Brussels Gewest, is het bovendien belangrijk om zich ter plaatse te begeven. Behalve de moeilijkheden met de Chinese markt op zich werden verschillende internationale handelsbeurzen geannuleerd als gevolg van de verschijning van het virus. Dat was met name het geval voor het Mobile World Congres in Barcelona, waaraan van 24 tot 27 februari 22 Brusselse ondernemingen aan zouden deelnemen. Hub.brussels en infopunt 1819 hebben verschillende pagina's online gezet om Brusselse ondernemers in te lichten over de evolutie van de situatie door het coronavirus en over de beschikbare mogelijkheden om met die situatie om te gaan. Zo wordt er bijvoorbeeld vastgelegd dat ondernemingen die rechtstreeks of onrechtstreeks door het coronavirus worden getroffen, het systeem van tijdelijke werkloosheid wegens overmacht kunnen inroepen. Concreet houdt dat in dat ondernemingen een beroep kunnen doen op de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) om van dat systeem gebruik te maken. Voorlopig hebben drie Belgische ondernemingen dat gedaan. Ook als een werknemer van een onderneming om persoonlijke of professionele redenen in China verblijft en het werk niet tijdig kan hernemen als gevolg van een vliegverbod of omdat hij/zij in quarantaine moet worden geplaatst om een besmettingsrisico te vermijden, kan die onderneming een beroep doen op die vorm van tijdelijke werkloosheid en zo vermijden dat een gewaarborgd loon moet worden gestort. De websites van hub.brussels3 en 18194 zullen de genomen maatregelen en aanbevelingen ook doorgeven aan een taskforce van de FOD Economie, die momenteel wordt opgericht. Die taskforce moet hulp bieden aan ondernemingen die tegen de mogelijke gevolgen van de coronavirusepidemie in China moeten opboksen. Hub.brussels heeft tot slot zijn Area Manager voor het Verre Oosten aangeduid als SPOC-contactpersoon voor ondernemingen van eender welke omvang met vragen over het coronavirus (2019-nCov) dat in december in Wuhan is verschenen. Zijn contactgegevens staan online. De algemene regel is dat de maatregelen inzake basishygiëne voor alle virussen ook voor het coronavirus gelden. Er wordt dus aanbevolen om regelmatig de handen te wassen, aanraking van neus of mond te vermijden en om gebruikte zakdoeken weg te gooien. Impact op de import en export in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Hub.brussels beschikt momenteel niet over geactualiseerde statistieken inzake de kosten van de verlaagde import en export van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De meest recente gegevens van de Nationale Bank zijn momenteel namelijk die van december 2019. Er moet dus twee tot drie maanden worden gewacht om een eerste becijferd idee van de impact van het virus te hebben. Impact op het Internationaal Actieplan van hub.brussels Op de interne schaal van diensten voorgesteld door hub.brussels is het duidelijk dat het coronavirus een grote impact heeft op het Internationaal Actieplan. Op 25 maart werden al 15 acties geannuleerd of uitgesteld. Op exportniveau horen daarbij: de prinselijke economische missie in Senegal, voorzien in juni, het staatsbezoek aan Italië (23-25 maart 2020), de economische missie naar de DRC (28 maart-3 april 2020), de MIPIM-beurs (10-13 maart 2020), de Cosmoprof-beurs (12-15 maart 2020), het Mobile World Congress (24-27 februari 2020), de Foodex-beurs in Japan (10-13 maart 2020), Laval Virtual (22-26 april 2020), enz. In 2019 hielpen de 15 beurzen die in 2020 werden geannuleerd of uitgesteld de ondernemingen om ter plaatse 346 overeenkomsten te tekenen. Na afloop van die 15 evenementen kwamen daar nog 609 onderhandelde overeenkomsten bij. Voor invest kunnen we met name het volgende meedelen (bijgewerkt op 24 maart 2020): Zone EU Luxemburg ICT Spring, voorzien in mei, is uitgesteld naar juli. Cleantech Forum, ook voorzien in mei, is uitgesteld zonder een nieuwe dag aan te wijzen. Action Circlemade van eind maart is naar 2021 verplaatst. Frankrijk Séminaire Invest Toulouse (digital) kon niet doorgaan in februari en is uitgesteld. Een nieuwe datum is nog niet gekend. Séminaire Invest Lyon (life sciences): voorzien in mei tijdens de SIDO-beurs maar die is uitgesteld tot september. Duitsland Onthaal van delegatie uit Berlijn (Tech City Tour) in Brussel voorzien in april, uitgesteld tot juni indien mogelijk. Indien niet, tussen eind augustus en eind oktober, in functie van de planning van de EHA/Area Manager Italië VE uitgesteld, nog zonder nieuwe datum. Spanje Invest in Cities: onthaal van delegatie Spaanse burgemeesters voorzien in juni. Nog geen wijziging voorzien. Zone Azië Zuid-Korea Prospectiemissie voorzien van 18 tot 22 mei. Periode gevalideerd met de consultant en tickets betaald. Momenteel is de missie niet afgelast. Indien onmogelijk, uitstel naar september overwegen. Twee Koreaanse prospecten zouden in de loop van maart in Brussel een prospectieopdracht uitvoeren maar hebben hun reis vanzelfsprekend uitgesteld. Een Koreaans fintechbedrijf met een vertegenwoordigingskantoor in Brussel plande in maart te komen om dat kantoor tot filiaal om te vormen. Ook die reis werd uitgesteld. Japan Brussels Days, OS van Tokio: op 19 maart werd er nog aan het project gewerkt (met name Green Belgian House) maar de annulering/uitstel van de OS naar 2021 werd inmiddels bekendgemaakt. China CIFTIS (Peking, eind mei): de organisatoren hebben de beurs uitgesteld tot september. Momenteel hebben we geen bijkomende informatie. MWC Shanghai (eind juni): momenteel geen informatie of het doorgaat dan wel uitgesteld of geannuleerd wordt. Singapore Het Singapore Tourism Board lijkt door te gaan met de plannen om begin augustus zijn vertegenwoordigingskantoor in Brussel op te richten. Zone Amerika VE Chili: over het doorgaan of uitstel wordt waarschijnlijk in april beslist. De zones MEA en Noord-Amerika/VK worden nog geëvalueerd. Daarbovenop komen de activiteiten van de business unit Internationalisering door Innovatie (I² - Europese programma’s) die zwaar verstoord zijn (annulering of uitstel van fysieke vergaderingen over netwerken, goed bestuur, consortium meeting, enz.; opschorting van bepaalde soorten begeleiding waarvoor fysieke aanwezigheid nodig is, evenals van prospecties van nieuwe klanten en workshops van maart tot mei). Impact op de vraag voor individuele begeleiding Het zal ook niet verrassen dat de gevolgen ook zichtbaar zullen zijn wat de wil (en de mogelijkheid) van de ondernemingen betreft om te exporteren. De economische en handelsattachés (EHA) van hub.brussels zien bijvoorbeeld dat de vraag naar begeleiding en hulp sinds februari grotendeels gedaald is. De prospectieafspraken werden ook in bijna alle gevallen geannuleerd. Sommige ondernemingen die voor het eerst zouden uitvoeren (naar Tunesië bijvoorbeeld) zijn geblokkeerd, terwijl anderen het uitstel van projecten waar ze betrokken bij zijn, hebben meegemaakt. Dat is in het bijzonder zo voor Polen, waar vennootschappen waren geselecteerd voor een ‘technische concurrentiële dialoog’ voor het ontwerp van het nieuwe gettomuseum van Warschau (de offerteaanvraag werd uitgesteld). Over het algemeen worden de vennootschappen, net als de niet-exporterende vennootschappen, in het buitenland geconfronteerd met problemen voor de verplaatsing van zaken, evenementen of voor betalingen van klanten. Niettemin krijgen de EHA's in het Verenigd Koninkrijk, Koeweit en Turkije nog altijd hetzelfde aantal of zelfs meer vragen als in normale periodes. Impact op exportbedrijven Er werd voorts een enquête bij ondernemingen uitgevoerd om de huidige impact van Covid-19 op hun activiteiten na te gaan5. Onder de deelnemers met exportactiviteiten bevestigde 34,3 % bevoorradingsproblemen te ondervinden voor de normale werking van hun activiteiten en moest bijna 23 % een overeenkomst met één of meerdere leveranciers annuleren. De bevoorradingsproblemen worden grotendeels verklaard door de sluiting van de vestigingen van hun leveranciers in het buitenland, de prijsstijging en voorraadtekorten, alsook door leveringsdiensten die met werk worden overladen. Op 30 maart 2020 heeft het virus duidelijk voet aan de grond gekregen in België. We tellen officieel 11 899 besmettingsgevallen en meer dan 1000 overlijdens6. Sinds 13 maart gelden inperkingsmaatregelen voor heel het land. Niettemin is deze verspreiding niet te wijten aan de invoer van goederen uit China maar wel aan het persoonsverkeer. Het coronavirus wordt namelijk op twee manieren overgedragen: via ademhalingsafscheidingen en via oppervlaktebesmetting. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zou het coronavirus slechts een paar uur tot een paar dagen kunnen overleven op oppervlakken7. De aanvoer van goederen uit China neemt bovendien tijd in beslag. Tijdens het traject kan het virus overigens worden blootgesteld aan een hele reeks variabelen (warmte, vochtigheid) die het kunnen schaden en dus minder besmettelijk kunnen maken: “Het is weinig waarschijnlijk dat een besmet persoon goederen besmet. Evenzeer is het risico klein dat het COVID-19-virus wordt opgelopen door contact met een pakket dat verplaatst werd, gereisd heeft en blootgesteld werd aan verschillende omstandigheden en temperaturen.8” Op 25 maart 2020 heeft BECI op zijn site9 de resultaten gepubliceerd van een wekelijkse enquête bij Brusselse ondernemingen en ondernemers om de impact van de Covid-19-epidemie op de Brusselse economie te kunnen inschatten: “De resultaten van de eerste enquête zijn alarmerend. Bijna 60% (58%) van de respondenten zien hun omzet met minimaal 50% dalen. De overgrote meerderheid daarvan (46% van het totaal) zien hun omzet dalen met meer dan 75% verklaart de ceo van BECI. Die impact minder dan een week nadat de federale regering de versterkte maatregelen tegen de Covid-19-epidemie heeft aangekondigd, is niet minder dan een schok. De voornaamste oorzaken voor de gedaalde omzet zijn de genoodzaakte totale of gedeeltelijke afbouw van de activiteiten (vb. horeca, niet-essentiële winkels en volledig gesloten winkels, geannuleerde evenementen...), de verkoop die geheel of gedeeltelijk is stilgevallen, problemen in de bevoorradingsketen die de volledige of gedeeltelijke stopzetting van de productie met zich meebrengen en ook de niet-naleving van de maatregelen voor ‘social distancing’ op de werkplaats, wat tot de verplichting leidt om de activiteiten geheel of gedeeltelijk stop te zetten. Een derde van de deelnemers zijn zelfstandigen of oefenen een vrij beroep uit. Voorlopig is er weinig betrouwbare informatie beschikbaar over de stand van zaken in ondernemingen uit de prioritaire sectoren. De informatie van de gewestelijke clusters maakt niettemin weinig verrassend gewag van een catastrofe zonder voorgaande en van een bijzonder chaotische situatie. Een verdeling van de inspanningen zal nodig zijn om een sneeuwbaleffect voor de gewestelijke ZKO te vermijden. Impact op de sectoren horeca, artistieke en recreatieve activiteiten en industrie Een analyse van het BISA van 18 maart brengt de impact van de epidemie op de volgende sectoren aan het licht: de horeca, de artistieke en recreatieve activiteiten en de industrie. Voor de sectoren “accommodatie, horeca, kunst, amusement en recreatie” merkt het BISA op dat “die activiteiten frontaal getroffen zijn door het coronavirus. Dat gebeurde vanaf half februari, door het verlaagde aantal buitenlandse toeristen als gevolg van de verspreiding van het virus in Azië. Half maart volgden de beperkende maatregelen van de federale regering, waardoor de binnenlandse vraag en aanbod werden teruggedrongen.” Volgens de gegevens van het Federaal Planbureau vertegenwoordigde de tak accommodatie in 2017 ongeveer 5500 werkplekken; de tak horeca ongeveer 21500 en de tak kunst, amusement en recreatie ongeveer 9500. Volgens visit.brussels is “de bezettingsgraad van hotels ingekrompen sinds half februari”. Met de verspreiding van het virus in Azië en daarna in Europa, is de bezettingsgraad in de week van 9 maart gedaald naar 26 % (een vermindering van 53 percentpunten vergeleken met 2019). Op 18 maart bedraagt de bezettingsgraad van de hotels waarschijnlijk 11 % (schatting op basis van de reservaties). Visit.brussels gaat ervan uit dat dat getal nog zal dalen omdat elke dag meer hotels hun deuren sluiten.” Impact op de verwerkende industrie en de groothandel Wat de verwerkende industrie en de groothandel betreft, verduidelijkt het BISA dat “die activiteiten in twee tijden getroffen werden door de verspreiding van het coronavirus. Eerst sinds begin februari, doordat de bevoorradingsketen van ingevoerde tussenproducten kwetsbaarder werd. Daarna sinds half maart, doordat de beperkende maatregelen van de regering het binnenlandse aanbod en de productie terugdrongen.” De verwerkende industrie, die in 2017 ongeveer 16000 werkplekken telde in het BHG, is sterk afhankelijk van de internationale import. “Het merendeel van de verwerkende industrie wordt waarschijnlijk sinds anderhalve maand geconfronteerd met bevoorradingsproblemen in de productieketen,” legt het BISA uit. De afdelingen met de meeste werkplekken op Brussels grondgebied betreffen in het bijzonder de constructie van autovoertuigen (ongeveer 3000 werkplekken); de vervaardiging van elektrische installaties en die van machines en voorzieningen (ongeveer 1500 werkplekken); de reparatie en installatie van machines en voorzieningen (ongeveer 1000 werkplekken); de groothandel (ongeveer 4000 werkplekken). Het BISA schat overigens dat “de sluiting van de restaurants in het Brussels Gewest tot een afname van de toegevoegde waarde voor het BHG leidt die voor 76 % het resultaat is van de afgenomen activiteit van de restaurants en voor 24 % van de afgenomen activiteit van de leveranciers van die restaurants (onrechtstreeks gevolg). De voedingsindustrie is de eerste die onrechtstreeks wordt getroffen door de sluiting van de restaurants (...). Ongeveer 5 % van de werkgerelateerde activiteiten (interimkantoren) hangen van de horeca af.” Recenter, op 30 maart 2020, konden dankzij een enquête van hub.brussels (eerder vermeld in het puntje over exporterende bedrijven) bij Brusselse ondernemers 155 getuigenissen worden verzameld over de impact van Covid-19 op hun activiteiten. 78 % van de deelnemers maken gewag van een sterke, gematigde (13,5%) of volledige afname van hun activiteiten. Daarentegen gelooft 12,2 % dat hun activiteiten zijn toegenomen (in het bijzonder in de ICT-, voedings- en mobiliteitssector). Er moet worden opgemerkt dat de factor ‘onlineverkoop’ niet bepalend is voor die resultaten: 31 deelnemers geven namelijk aan dat ze onlinediensten aanbieden maar dat hun globale activiteiten wel afnemen; slechts 1 deelnemer met onlineactiviteiten ziet ze toenemen, net als het geheel van zijn activiteiten. Tot slot vreest 37,4 % van de deelnemers voor een faillissement op korte of lange termijn. Om de ondernemingen te helpen om uit die situatie te geraken, werd een aantal beslissingen genomen op verschillende bestuursniveaus10. Brussels Hoofdstedelijk Gewest: - Een eenmalige premie van 4000 euro: o Een premie van 4000 euro zal worden gestort aan de handelszaken, winkels en vestigingen die hebben moeten sluiten. Dat betreft in hoofdzaak ondernemingen actief in de detailhandel (behalve voeding), de horeca, reisagentschappen, bioscopen, kapsalons en andere schoonheidszorgen, wasserijen, culturele en sportcentra... Deze premie gaat enkel naar ondernemingen met minder dan 50 VTE-werknemers. - De schorsing van de City Tax in het eerste semester van 2020. - Ondersteuning (via het Brussels Waarborgfonds) van bankleningen (voor een totaalbedrag van 20 miljoen euro) - Oprichting van een gedelegeerde opdracht bij finance&invest.brussels: o De mogelijkheid van leningen aan een lagere intrestvoet voor leveranciers en horecavestigingen. o Moratorium op de kapitaalaflossing van leningen toegekend door finance&invest.brussels aan getroffen bedrijven. - Een noodlening voor de kasmiddelen van ondernemingen uit de cultuur- en creatieve sector. Dat fonds is goedgekeurd door de regering van de Federatie Wallonië-Brussel. - Ondernemingen in moeilijkheden krijgen meer begeleiding, door hub.brussels in samenwerking met het Centrum voor Ondernemingen in Moeilijkheden (COM), waarvan de dotatie met 200 000 euro verhoogd wordt. - Voor 2020 ziet het gewest af van de belasting op de exploitatie van taxi’s of van voertuigen met chauffeur. - De storting van de gewestelijke tussenkomst (14,6 euro per uur) voor de dienstenchequebedrijven wordt gehandhaafd. Ook op een meer transversaal vlak werden maatregelen genomen om de impact van deze crisis te meten. - De oprichting van een taskforce met de leden van de Beleidsraad Economie uitgebreid met visit.brussels. Deze taskforce zal een beroep kunnen doen op de expertise van de Brusselse Economische en Sociale Raad en van de verschillende economische sectoren om op de hoogte te blijven van de realiteit op het terrein. - Op het vlak van informatie en communicatie is een rol weggelegd voor de dienst 1819. Die centraliseert en verspreidt namelijk alle officiële informatie die de Brusselse bedrijven en ondernemers met betrekking tot de gevolgen van het Covid19-virus kan helpen. Deze informatie is beschikbaar op de website www.1819.brussels of rechtstreeks telefonisch door te bellen naar het nummer 1819. - In samenwerking met hub.brussels, visit.brussels en met alle leden van de taskforce zorgt het BISA voor de wekelijkse monitoring van de gevolgen van het Covid19-virus voor de Brusselse economie en in het bijzonder voor de bedreigde sectoren. - De oprichting van de tweetalige website www.coronavirus.brussels, waar de meest recente informatie over de epidemie van het Covid-19-virus en het telefoonnummer van het daaraan gewijde callcenter te vinden is. Op de site kunnen ook posters in 10 verschillende talen worden gedownload (Frans, Nederlands, Duits, Engels, Spaans, Italiaans, Pools, Roemeens, Turks, klassiek Arabisch). Op het grondgebied wordt ook een meertalige affichecampagne gelanceerd. Op het niveau van de gemeenten: Verschillende Brusselse gemeenten hebben op hun website specifieke pagina’s toegevoegd om de burgers en handelaars in te lichten over de geldende maatregelen. Doorgaans staan op die pagina's een gratis nummer, een oproep tot giften, solidariteitsinitiatieven, maatregelen ter ondersteuning van de handelaars... Deze week wordt in principe nog heel wat gemeentelijke hulp ter ondersteuning van handelaars en kleine ondernemingen aangekondigd. Op federaal niveau: - Verkrijgen van een vervangingsinkomen voor zelfstandigen (overbruggingsrecht) o Het werd gemakkelijker gemaakt om dat recht te verkrijgen, via de verzending van een formulier aan het sociale verzekeringsfonds. - Uitstel van de socialezekerheidsbijdragen met een jaar zonder toeslag aan te rekenen. - Automatisch toegekende termijn voor de betaling van de inkomstenbelastingen van natuurlijke personen, de vennootschapsbelasting, de belasting van rechtspersonen en de belasting van niet-inwoners. - Automatisch uitstel van twee maanden voor de betaling van de btw en van de bedrijfsvoorheffing. - “Coronaprocedure” ingevoerd om de aanvragen voor tijdelijke werkloosheid met betrekking tot Covid-19 prioritair te behandelen. De formaliteiten om daar toegang toe te hebben, werden overigens vereenvoudigd. 1 https://www.cnbc.com/2020/02/17/coronavirus-live-updates.html 2 https://www.who.int/fr/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses 3 het coronavirus en de Chinese markt: https://hub.brussels/nl/blog/exporteren-naar-china-coronavirus/ 4 de impact van het virus op de Brusselse ondernemingen: https://1819.brussels/nl/blog/het-coronavirus-welke-impact-op-bedrijven-welke-steunmaatregelen 5 Enquête impact COVID-19 - hub.brussels (155 deelnemers/participants) 6 FOD Volksgezondheid 7 https://www.who.int/fr/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses 8 Idem 9 https://www.beci.be/nl/2020/03/25/46-van-de-brusselse-bedrijven-ziet-zakencijfer-met-75-dalen-door-de-covid-19-epidemie/ 10 https://1819.brussels/nl/blog/faq-coronavirus-en-ondernemingen-antwoord-op-uw-meest-gestelde-vragen |