Mondelinge vraag van mevrouw Bianca Debaets

aan de heer Bernard Clerfayt, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Werk en Beroepsopleiding, Digitalisering, Plaatselijke Besturen en Dierenwelzijn,

betreffende de administratieve kosten die door de Brusselse gemeenten worden aangerekend om een lichaam vrij te geven na overlijden.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- Wanneer iemand sterft, is dat voor de familie traumatisch. Naast een periode van rouw, komen er vaak heel wat administratieve rompslomp en kosten kijken bij een overlijden.

Een begrafenisondernemer in het Brussels Gewest moet drie verschillende documenten voorleggen voordat een lichaam van een overledene wordt vrijgegeven. Die documenten worden door de gemeenten verstrekt, maar pas nadat de bijbehorende gemeentebelasting is betaald. Die gemeentebelasting verschilt sterk van gemeente tot gemeente. In Jette bedraagt ze 228 euro, in Evere 'slechts' 55 euro. Ik zet het woord 'slechts' tussen aanhalingstekens, want het is op zich al vreemd dat je belasting moet betalen als een familielid sterft.

Ook de tijd die verstrijkt tussen de aanvraag en uitreiking van de documenten verschilt sterk. Verscheidene begrafenisondernemers hebben zich daar al kritisch over uitgelaten, allicht na bedenkingen van families die ze begeleidden. Volgens hen dateert de belasting nog uit de tijd waarin gemeenten uitvaarten zelf moesten organiseren en lijkwagens en -dragers ter beschikking moesten stellen. De belasting is met andere woorden niet meer van deze tijd.

Enkele maanden geleden kwam het probleem aan bod in het Radio 2-programma De Inspecteur, waar iemand getuigde over een sterfgeval in Brussel, waarbij het lichaam naar Vlaanderen moest worden overgebracht. Ook daar kwam heel wat administratieve rompslomp en een stevig prijskaartje bij kijken. Ik betwijfel dat die familie de laconieke reactie die ze van u of van uw kabinet per e-mail ontving op prijs stelde, want u verwees koudweg naar de fiscale autonomie van de gemeenten. Dat kan anders en beter.

Wat is het regeringsstandpunt over de erg uiteenlopende bedragen die gemeenten vragen en de uitreikingstermijnen van de documenten, zeker als het lichaam naar een ander gewest moet worden overgebracht?

Is er een vorm van controle of samenwerking met de gemeenten om na te gaan of het gevraagde bedrag in verhouding staat tot de geleverde diensten?

Kunt u meer uitleg geven over de administratieve termijnen? Als een arts het overlijden vaststelt, lijkt het me vrij eenvoudig om een document uit te reiken, maar blijkbaar verloopt dat niet in elke gemeente even vlot. Hebt u al onderzocht of het gewest een maximumtermijn kan invoeren?

Weet u hoeveel inkomsten de gemeenten uit de belasting na overlijden halen? Zijn er grote verschillen tussen de gemeenten onderling?

Voert u over deze kwestie overleg met de gemeenten en de begrafenissector? Volgens mij liggen de bedragen van deze gemeentebelasting te hoog en zou het beter zijn om ze af te schaffen, of op zijn minst te vereenvoudigen of te harmoniseren.

In een vroeger debat over het overlijden van kinderen tijdens of net na de zwangerschap, kondigde u aan dat u de kwestie zou bespreken tijdens de Conferentie van Burgemeesters. U beseft immers dat de zaak enigszins problematisch is.

De heer Bernard Clerfayt, minister.- Gemeenten beslissen zelf welke belastingen ze heffen. Dat behoort tot de gemeentelijke autonomie. Het gewest kan er alleen maar op toezien dat er geen buitensporige verschillen bestaan tussen de gemeenten met betrekking tot belastingen of retributies die verband houden met eenzelfde onderwerp.

Ook het bevorderen van de transparantie over de uiteenlopende gemeentelijke belastingen en administratieve kosten, is een taak van de gemeenten. Zij staan immers het dichtst bij hun inwoners en dienen hen zo goed mogelijk te informeren. De Nieuwe Gemeentewet verplicht gemeenten in elk geval om de reglementen bekend te maken op hun website. De gemeentelijke reglementen over de belastingen en retributies worden ook overgemaakt aan de toezichthoudende overheid in het kader van het algemeen toezicht, zoals bepaald in de desbetreffende ordonnantie. Er worden overzichten en statistieken opgesteld over de verschillende tarieven en bedragen. Uit het toezicht blijkt dat die geheel in de lijn liggen van de ordonnantie. Het gewest heeft dus geen onregelmatigheden vastgesteld.

Uw vragen hebben betrekking op de gepastheid van die bedragen en niet op hun wettelijkheid, terwijl ik mij als minister alleen kan uitspreken over de wettelijkheid. De rest maakt deel uit van de gemeentelijke autonomie.

Het gewest heeft ook niet de bevoegdheid om gemeenten te verplichten een algemene maximumtermijn voor het verstrekken van documenten op te nemen in hun reglement. Ook op dat vlak is het gewestelijke toezicht beperkt tot de wettelijkheid en het algemeen belang. Bovendien lijkt het mij niet relevant om een maximumtermijn te vermelden, aangezien gemeenten over het algemeen hun uiterste best doen om dergelijke documenten zo snel mogelijk af te geven.

De rekeningen van 2021 zijn nog niet allemaal bezorgd aan de administratie. Zodra ik over die cijfers beschik, zal ik ze u doorsturen.

De gegevens van 2019 en 2020 over de diverse retributies, gaande van het begrafenistransport en het verblijf in een mortuarium tot de retributies voor diverse diensten met betrekking tot de begraafplaats, staan in een document dat ik ter beschikking van de commissie zal stellen. De administratie heeft echter geen gegevens met betrekking tot documenten van de burgerlijke stand. Die vallen onder de bevoegdheid van de federale overheid.

Over de verschillen tussen de Brusselse gemeenten op het gebied van de belastingen en retributies in het kader van een overlijden werd geen overleg gepleegd met de gemeenten of begrafenissector. De cel Begraafplaatsen en Lijkbezorging van de gewestelijke administratie zou niettemin een overzicht van die belastingen kunnen opstellen om uiteindelijk aan de gemeenten een handleiding te kunnen voorstellen, waarin de gewenste fiscale koers wordt uiteengezet.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- U zegt dat u enkel kunt optreden als er excessieve verschillen tussen gemeenten zijn. Een dergelijke visie is echter voor interpretatie vatbaar. Het verschil tussen 55 euro in de ene en 238 euro in de andere gemeente is in de ogen van de getroffen families ongetwijfeld excessief en een voldoende reden opdat u de zaak met de gemeenten zou bespreken.

Over de uitreikingstermijn van de documenten zegt u dat elke gemeente haar best doet. Dat wil ik graag geloven, maar ook dat is weer een subjectieve interpretatie. Als een burger bij de stad Brussel een bouwaanvraag indient en een jaar op de vergunning moet wachten, vindt de stad Brussel waarschijnlijk ook dat ze haar best doet, terwijl je in Vlaamse of Waalse gemeenten slechts twee tot drie maanden op een bouwvergunning hoeft te wachten. Kunt u dus toch eens met de gemeenten bekijken hoe de uitreikingstermijn beter kan?

Toen we de uitbreiding van het rouwverlof bespraken voor ouders die een kind hebben verloren, zei de minister-president dat hij de kwestie van de gemeentebelasting zou bespreken op de Conferentie van Burgemeesters. Als ik u goed begrijp, is dat nog niet gebeurd. Ik zal hem daar dan ook aan herinneren. De minister-president is er in ieder geval van overtuigd dat de situatie voor verbetering vatbaar is.

(verder in het Nederlands)

U had het ook even over de uitreikingstermijn van bouwvergunningen. Welnu, onze ordonnanties bevatten een verplichte termijn voor de gemeenten, maar dat betekent niet dat alle gemeenten zich daaraan houden. Het is een kwestie van organisatie. Het is aan de gemeenteraad om na te gaan of de regels worden nageleefd.

De Conferentie van Burgemeesters is een onafhankelijke instelling. De regering wordt soms uitgenodigd voor een debat, maar ze heeft geen beslissingsmacht.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- Het probleem is dat het gewest over weinig middelen beschikt om de gemeenten te verplichten bepaalde regels na te leven. Daar is echter wel een oplossing voor te vinden, en die zal aan bod komen in mijn volgende vraag.

- Het incident is gesloten.

Mondelinge vraag van mevrouw Bianca Debaets

aan de heer Bernard Clerfayt, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Werk en Beroepsopleiding, Digitalisering, Plaatselijke Besturen en Dierenwelzijn,

betreffende de plannen die voorzien worden voor vrijwillige fusies tussen gemeenten en de plaats die dit dossier krijgt binnen de voorziene staten-generaal.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- Vrijwillige fusies tussen gemeenten zijn wellicht een deel van de oplossing voor veel problemen in Brussel.

In de vaderlandse geschiedenis hebben zich al meerdere fusiegolven afgespeeld. Ik zal ze niet allemaal opsommen, want u kent ze ook. De eerste vond plaats in de jaren zeventig, toen het aantal gemeenten verminderde van 2.359 tot 596.

In Vlaanderen werd een regeling inzake financiële schuldovername uitgewerkt om vrijwillige fusies te stimuleren. Daarbij worden voor nieuwe fusiegemeenten tot 500 euro schulden per inwoner overgenomen, weliswaar met een maximum van 20 miljoen euro. Dat is heel interessant om schaalvergroting te stimuleren. Naast dat financiële ondersteuningspakket zal het Agentschap Binnenlands Bestuur die steden en gemeenten ook ondersteunen met een fusiebegeleidingsteam, een draaiboek enzovoort.

In april antwoordde u op een schriftelijke vraag van de heer Dönmez over een simulatie van de fusie van de Brusselse gemeenten dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest daarvoor geen toereikend wetgevend kader heeft. U preciseerde dat u in november 2020 al de opdracht gegeven hebt om de theoretische impact van schuldverminderingsstimulansen te onderzoeken. In die zin is er al een basis gelegd om een kader te creëren. Er is weinig animo voor een opgelegde fusie van de Brusselse gemeenten, maar dat neemt niet weg dat er in Brussel, net zoals in Vlaanderen en Wallonië, gemeenten geïnteresseerd zijn in een fusie op vrijwillige basis als er een goed wetgevend kader en een financieel stimulansenpakket is.

Werd de regering of de administratie al gepolst door gemeenten over zulke plannen? Kunt u daar toelichting bij geven? Welke financiële of andere steun is er mogelijk voor vrijwillige fusiegesprekken?

Hebt u de opdracht gegeven om te onderzoeken op welke manier een wetgevend kader tot stand kan komen? In april laatstleden gaf u in een schriftelijk antwoord immers aan dat er geen wetgevend kader bestaat voor deze fusies. Beweegt er iets op dat vlak? Hoe ziet u dat? Hebt u de kwestie al besproken met de minister van Financiën?

Werden er andere manieren onderzocht en gesimuleerd om schaalvoordelen te generen, middelen optimaal te benutten en kosten te verminderen? Staat dit punt op de agenda van de staten-generaal? Die komt er uiteindelijk omdat een regeringspartij, namelijk one.brussels-Vooruit, zich sterk had gemaakt om tijdens deze regeerperiode gemeenten te fuseren. We zijn nu nog anderhalf jaar verwijderd van de volgende verkiezingen, het lijkt mij onwaarschijnlijk dat dat nog gebeurt. Als one.brussels-Vooruit echter niet met de billen bloot de verkiezingsperiode wil ingaan, zal er toch iets moeten gebeuren op dat vlak.

Hebt u al contact gehad met vertegenwoordigers van de andere gewesten om te bekijken hoe zij het hebben aangepakt? In Vlaanderen bestaan er immers meerdere voorbeelden van zulke fusies in verschillende provincies. Ook in Wallonië vonden er vrijwillige fusies tussen gemeenten plaats.

De heer Bernard Clerfayt, minister.- De administratie noch ikzelf hebben fusieplannen met de gemeenten besproken. Tot op heden voorziet het gewest immers niet in financiële steun voor zulke fusies. Het biedt de gemeenten uiteraard wel, zoals in alle andere materies, juridisch advies. Over mogelijke fusies hebben we van de gemeenten echter geen vragen gekregen.

Ik heb de administratie de opdracht gegeven een vergelijkende analyse te maken van het wetgevend kader inzake gemeentefusies in de drie gewesten. Daaruit blijkt dat de Brusselse wetgeving beperkt blijft tot artikel 273 van de Nieuwe Gemeentewet. Ze is te beperkt om een fusie tussen Brusselse gemeenten te regelen. Mocht zo'n fusie alsnog plaatshebben, dan zou die wel degelijk binnen dit beperkte wettelijke kader moeten gebeuren. Het Vlaamse en het Waalse kader zijn uitgebreider en zijn onderling vergelijkbaar. Ze zouden als referentiekader kunnen dienen als het gewest in de toekomst een volwaardige wetgeving inzake fusies van gemeenten zou willen opstellen.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- Wat staat er precies in artikel 273? Ik ken niet alle artikels van de Nieuwe Gemeentewet uit mijn hoofd.

De heer Bernard Clerfayt, minister.- Ik ken dat artikel ook niet uit mijn hoofd, maar het wettelijk kader is beperkt.

Vlaanderen en Wallonië hebben recent hun wettelijk kader aangepast en financiële stimulansen ingevoerd om gemeenten tot fusies te bewegen. Om dat in Brussel mogelijk te maken, moeten we het wettelijk kader aanpassen.

Uit artikel 273 van de Nieuwe Gemeentewet blijkt dat gemeentefusies tot dusver vrijwillig moeten gebeuren. Ik zou dus wachten tot gemeenten verzoeken om te fuseren. Tot nu toe blijven zulke vragen uit. Voorlopig is het dus een theoretische discussie.

De situatie in het Brussels Gewest is helemaal anders dan die in Vlaanderen en Wallonië. In het Brussels Gewest tellen alle gemeenten meer dan 20.000 inwoners, waardoor zelfs de dunst bevolkte gemeenten een zekere omvang hebben.

In de andere gewesten zijn er veel kleine en zeer kleine gemeenten met minder dan 20.000 of zelfs minder dan 10.000 inwoners. De fusies in Vlaanderen en Wallonië gebeuren telkens tussen zeer kleine gemeenten die daar schaalvoordeel bij halen.

In het geval van Bastenaken komt de vraag om te fuseren van de kleinere gemeenten rondom Bastenaken, niet van Bastenaken zelf. Die gemeenten merken dat ze te klein zijn om schaalvoordeel te halen. Grote gemeenten gaan nooit een fusie met elkaar aan. Het gaat telkens om kleine gemeenten die het moeilijk hebben om hun opdracht te vervullen.

Aangezien de fusie van gemeenten niet in het regeerakkoord is opgenomen, heeft de regering dat onderwerp niet besproken. In het kader van de komende staten-generaal kunnen de burgers evenwel hun ideeën en projecten voorleggen.

De voorzitter.- In artikel 273 van de Nieuwe Gemeentewet staat: "Wanneer een gemeente of een deel van een gemeente met een andere gemeente verenigd wordt verklaard, wordt, wat de gemeenschappelijke belangen betreft, gehandeld volgens de bepaling van artikel 272. Heeft de toevoeging van die gemeente of van dat gedeelte van een gemeente ten gevolge dat het aantal raadsleden moet worden vermeerderd in de gemeente waarmee zij wordt verenigd, dan wordt gehandeld zoals in hetzelfde artikel is bepaald."

In artikel 272 staat: "Wanneer een gedeelte van een gemeente als afzonderlijke gemeente wordt opgericht, gelast een besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering dat de kiezers uit het afgescheiden gedeelte dadelijk worden bijeengeroepen; het regelt alles wat de eerste verkiezing betreft en bepaalt de datum van de eerste vernieuwing in overeenstemming met de gewone vernieuwingen voorgeschreven door de gemeentekieswet." In dat geval zouden er dus gemeenteraadsverkiezingen moeten worden gehouden.

"De gemeenteraden regelen in onderlinge overeenstemming de verdeling van de gemeentegoederen over de inwoners van de gescheiden grondgebieden op de grondslag van het aantal haardsteden, dat is het aantal gezinshoofden die hun woonplaats hebben binnen ieder grondgebied. Zij regelen eveneens alles wat de schulden en het archief aangaat.

Bij onenigheid tussen de gemeenteraden wordt het geschil door de Raad van State beslecht.

Indien er geschillen ontstaan omtrent de rechten die voortvloeien uit titels of bezit, worden de gemeenten naar de rechtbanken verwezen."

Artikelen 272 en 273 regelen dus hoe een fusie kan worden bewerkstelligd. De mogelijkheid bestaat wel degelijk.

Mevrouw Bianca Debaets (cd&v).- Uw antwoord ligt volledig in de lijn der verwachting. Ik had zelfs in mijn stoutste dromen niet gehoopt dat u werk wilt maken van een efficiënter bestuurd Brussel. Dat zou te mooi zijn.

U zegt dat het Brussels Gewest zelf niets onderneemt, omdat het initiatief van de gemeenten moet komen. Dat is wettelijk zo geregeld, ook in Vlaanderen. Het grote verschil is echter dat Vlaanderen en Wallonië een wettelijk kader hebben uitgewerkt, waardoor gemeenten die willen fuseren, financiële stimuli en begeleiding krijgen. Ik denk dat vooral de financiële stimuli gemeenten over de streep halen.

Afgezien van schaalvoordelen zijn er nog een heleboel argumenten om in Brussel vrijwillige gemeentefusies te stimuleren. Behalve de Brusselse regering zijn we het er allemaal over eens dat Brussel efficiënter, uniformer, minder chaotisch en beter ten dienste van de burger kan worden bestuurd. Het voorbeeld van tien minuten geleden, over hoe lastig en complex de administratieve behandeling van een overlijden kan zijn, toont duidelijk aan hoe groot de verschillen tussen de gemeenten zijn.

U zegt dat de fusie niet ter sprake komt tijdens de staten-generaal. Dat is allemaal goed en wel, maar ik vraag me samen met een aantal collega's stilaan af wat daar dan wel wordt besproken. Het dreigt stilaan een maat voor niets te worden, terwijl er hooggespannen verwachtingen waren.

Ik begrijp wel dat een gemeentefusie er niet meteen in zat, maar ik hoopte ten minste op een efficiënter bestuursmodel voor Brussel. Het is onduidelijk wat tijdens de staten-generaal besproken zal worden. Wat er uiteindelijk zal veranderen, wordt vermoedelijk een mager beestje.

- Het incident is gesloten.

Interpellatie van de heer Mathias Vanden Borre

tot de heer Bernard Clerfayt, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Werk en Beroepsopleiding, Digitalisering, Plaatselijke Besturen en Dierenwelzijn,

betreffende de precaire toestand van de Brusselse gemeentefinanciën.

De heer Mathias Vanden Borre (N-VA).- Het onderwerp van mijn vraag sluit naadloos aan bij het debat over de fusies tussen gemeenten. Het Vlaams Gewest moedigt gemeenten aan om te fuseren. Hun toenemende verplichtingen verhogen immers de financiële druk. In het Brussels Gewest is dat niet anders. Dat was trouwens al zo voor de coronacrisis en de energiecrisis. De financiële situatie van de Brusselse gemeenten gaat dan ook jaarlijks achteruit en de toekomst ziet er niet rooskleurig uit.

Het ziet er naar uit dat de gemeenten enkele jaren zwarte sneeuw zullen zien. Dat blijkt uit het jaarlijks overzicht van de gemeentefinanciën van Belfius, de belangrijkste financier van de lokale besturen en van het gewest. Belfius heeft overigens laten weten dat het zich ernstige zorgen maakt over de financiële toestand van het Brussels Gewest. Die staat natuurlijk niet volledig los van de financiële toestand van de gemeenten.

De oorzaken zijn de hoge inflatie, waardoor de loonkosten fors oplopen, de hoge energiefacturen en het feit dat de prijzen van bouwmaterialen door het dak gaan. Dit jaar zullen de loonkosten van de Brusselse gemeenten met 10,6% stijgen. Dat komt al gauw neer op bijkomende uitgaven van 45 miljoen euro. Aangezien de personeelskosten van de politiezones voor meer dan 90% deel uitmaken van de exploitatie-uitgaven, zullen ook de werkingsdotaties aan die besturen zwaarder wegen op de gemeentefinanciën. Daarvoor zullen de gemeenten ongeveer 35 miljoen euro extra moeten neertellen.

Daarnaast verwacht Belfius dat de energie-uitgaven van de Brusselse gemeenten met 12,5 miljoen euro zullen stijgen.

Ook de bouwkosten worden een zware dobber. Zo zijn de referentieprijzen voor openbare werken het voorbije jaar met maar liefst 25% gestegen. De lokale overheden zullen de komende jaren wellicht enkele investeringsprojecten moeten uitstellen om met een ongewijzigd budget de duurder geworden werven te kunnen afronden.

Het is uitermate problematisch dat investeringen dreigen te worden teruggeschroefd, want er is dit jaar al veel tijd verloren. Zo is er in vijf van de negentien gemeenten nog altijd geen begroting voor het jaar 2022 goedgekeurd door de gemeenteraad of de toezichthoudende overheid, waardoor die gemeenten geen nieuw beleid kunnen voeren of nieuwe investeringen doen. Slechts drie gemeenten waren op tijd met hun begroting. Dat is financieel wanbeheer. Ook in Brussel-Stad, waar ik zelf in de gemeenteraad zit, is het financiële beheer nooit eerder zo in het honderd gelopen: de begroting wordt pas maanden na datum goedgekeurd, met alle gevolgen van dien voor de investeringen.

Enkele dagen na de publicatie van de studie van Belfius kondigde u aan dat u waarschijnlijk niet als minister van Plaatselijke Besturen zou aanblijven tot aan de volgende verkiezingen. Het lijkt erop dat u uw heil zoekt in een vlucht naar uw gemeente Schaarbeek, omdat u de uitdagingen niet meer aankunt.

Of misschien moet u dringend orde op zaken stellen in uw gemeente, want ook daar is het financiële plaatje niet rooskleurig. Al zeker twintig jaar lang hangt de gemeente Schaarbeek aan het gewestelijk infuus en is ze een van de tien gemeenten met een opgelegd saneringsplan. Ook uw gemeentebestuur diende haar begroting laattijdig in.

De meeste gemeenten zitten diep in de schulden. Enkel Oudergem en Ukkel hebben evenwichtige driejaarlijkse begrotingsplannen ingediend voor 2022 en 2023. Koekelberg, Sint-Lambrechts-Woluwe en Sint-Pieters-Woluwe verwachten negatieve budgettaire saldi in 2023 en 2024, zodat die gemeenten straks mogelijk ook aan de bedelstaf raken.

Het gewest kan financieel ongezonde gemeenten geen gratis geld blijven toesteken, want het is zelf virtueel failliet. De situatie wordt van langsom erger, maar u noch uw regering bieden antwoorden op de dreigende onbestuurbaarheid van het gewest.

De invoering van een decumul, de opwaardering van het statuut van de gemeentelijke verkozenen en de verlaging van het aantal schepenen zal de Brusselse gemeenten financieel en bestuurlijk niet versterken. Een echte hervorming blijft uit.

Er is al jaren sprake van een staten-generaal, maar we weten nog altijd niet waarover die precies zal gaan, laat staan dat er nog iets beslist zal worden. Het is nu al duidelijk dat het om een doodgeboren kind gaat.

Is de regering zich bewust van de financiële en bestuurlijke malaise bij de gemeenten? Welke maatregelen neemt u om verdere onbestuurbaarheid te voorkomen?

De heer Bernard Clerfayt, minister.- De regering is zich bewust van de complexe financiële toestand van meerdere gemeenten. Ik betreur echter dat u de moeilijke financiële situatie van de gemeenten aanhaalt, maar zwijgt over die van andere openbare instellingen in het land. De gemeenten zijn de openbare instellingen die het vaakst worden gecontroleerd. Ze zijn verplicht een begroting in evenwicht voor te leggen aan de gemeenteraad. Er is een toezichthoudende overheid die de gemeentelijke begroting nauwkeurig analyseert voordat ze wordt goedgekeurd. Dat geldt niet voor andere openbare instellingen. Het is in die zin moeilijker om schepen van Financiën te zijn van een gemeente dan minister van Begroting in een regering.

Naar aanleiding van de uitwerking van de begrotingsplannen voor 2022-24, die in de huidige context bijzonder moeilijk bleek te zijn, hebben de meeste gemeenten maatregelen genomen om de begroting over de periode van drie jaar in evenwicht te houden of opnieuw in evenwicht te brengen. Dat is in het bijzonder het geval voor de gemeenten die een contractuele verbintenis hebben met het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke Thesaurieën (BGHGT).

Zoals u weet, heeft het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke Thesaurieën eind 2021 al ingegrepen ten gunste van de gemeente Sint-Agatha-Berchem. Momenteel worden besprekingen gevoerd met twee andere in moeilijkheden verkerende gemeenten, namelijk Evere en Vorst, met het oog op een eventuele tegemoetkoming.

De hulp van het herfinancieringsfonds blijft trouwens niet beperkt tot financiële steun. Bij de ondertekening van een kredietovereenkomst levert het fonds steun om de financiën van de gemeente weer gezond te maken. Die eenmalige interventie is echter niet voldoende om de gemeente in staat te stellen een structureel evenwicht te bereiken. Dat is maar mogelijk als ze haar budgettaire en financiële situatie saneert. De gemeente wordt aldus verzocht een financieel plan voor te leggen dat een terugkeer naar het evenwicht garandeert en een reeks maatregelen omvat. Een gewestelijke inspecteur begeleidt de gemeente bij die oefening en ziet ook toe op de naleving van het saneringsplan.

Voorts heb ik op 15 juni 2022 een vergadering van de Conferentie van Burgemeesters bijgewoond om mogelijkheden te bespreken om de inkomsten van de gemeenten te verbeteren en hun uitgaven te doen dalen zonder dat daarvoor een interventie van het gewest nodig is. Een werkgroep is daar nog mee bezig. We verwachten in de komende weken of maanden voorstellen van de gemeenten.

De heer Mathias Vanden Borre (N-VA).- Zoals verwacht, is uw antwoord bijzonder teleurstellend. U lijkt nog steeds de urgentie niet in te zien van de situatie. De gegevens en cijfers die ik heb verzameld, tonen aan dat die dramatisch is.

Alleen al het feit dat er geen begroting is, is dramatisch. Voorts toont Belfius met cijfers aan dat de financiële druk op de gemeenten almaar toeneemt. Volgens u is dat geen probleem omdat de gemeenten voldoende worden gecontroleerd. Ik ben het daar volstrekt niet mee eens. De ontoereikende controle door het gewest is net een deel van het probleem. Er geldt immers al jaren een strenger gewestelijk toezicht voor tien van de negentien gemeenten. Al die tijd moet het gewest die gemeenten elk jaar geld toestoppen, omdat ze hun boekhouding maar niet op orde krijgen. Die bedragen lopen op tot honderden miljoenen euro's en er is geen verbetering in zicht: het wordt alleen maar erger.

Bovendien zullen binnenkort allicht ook Evere en Vorst onder het strengere toezicht vallen, wat het totaal op twaalf van de negentien gemeenten brengt. Volgens u vormt die strengere toezichtregeling de oplossing, terwijl iedereen weet dat dat niet zo is. De omgevingsfactoren worden alleen maar erger en maken ingrijpen almaar noodzakelijker. Toch doet het gewest niets.

U maakt gewag van een werkgroep bij de Conferentie van Burgemeesters. Dat is echt niet het soort maatregel dat je zou verwachten van een minister die bevoegd is voor de plaatselijke besturen. De toestand vereist immers ingrijpendere financiële en institutionele hervormingen.

Het debat over de staten-generaal heeft niets opgeleverd. Met betrekking tot de door u aangekondigde hervorming werden er vier artikeltjes aangenomen, maar voor de rest is er niets veranderd. U hebt geen enkel wetgevend initiatief of maatregel aangekondigd om de situatie te verbeteren.

De cijfers zijn dramatisch. Ik weet niet hoe de gemeenten en het gewest zich uit deze situatie kunnen redden. Daarom zal ik een gemotiveerde motie indienen, zodat de kwestie ook in de plenaire vergadering kan worden aangekaart. De situatie is bijzonder ernstig en verdient een debat. Ik betreur overigens dat geen enkele collega vandaag het woord heeft genomen.

(Opmerkingen van de heer Talhi)

De heer Bernard Clerfayt, minister.- Veel gemeenten hebben moeilijkheden, maar er zijn ook gemeenten die jaar na jaar een begroting in evenwicht hebben.

U klaagt over de financiële situatie van de gemeenten, maar u doet geen voorstellen ter verbetering. Stelt u een stijging van de belastingen of een vermindering van de uitgaven van de gemeenten voor? Op welk vlak moet er dan worden bespaard?

Ik denk niet dat een fusie van de gemeenten een oplossing zal brengen. In Vlaanderen en Wallonië is gebleken dat er geen groot schaalvoordeel kan worden gerealiseerd met een fusie.

De verhouding van de schulden tot de inkomsten bedraagt 80% voor de negentien gemeenten en 180% voor het Brussels Gewest. Alle regeringen van dit land zitten in een moeilijkere financiële situatie dan de gemeenten. Dat wil niet zeggen dat er geen problemen zijn met de gemeenten. De inflatie en de energiecrisis zetten immers alle openbare financiën van het land onder druk. We moeten dat probleem oplossen, maar u kunt niet beweren dat alleen de gemeenten met moeilijkheden kampen. Alle Belgische overheden hebben het moeilijk.

De heer Mathias Vanden Borre (N-VA).- Niet alleen de gemeenten hebben het financieel moeilijk. Zoals ik daarnet al zei, doet het gewest het zo mogelijk nog slechter. In één regeerperiode zal de schuld verdrievoudigen; dat is een ongeziene stijging. Hoewel de oplossing van het gewest zou moeten komen, vrees ik dat het er, gezien de benarde financiële toestand, niet toe in staat is.

U vraagt mij wat wij dan wel zouden doen. Welnu, in de eerste plaats zouden we een nieuw wetboek voor het plaatselijk bestuur opstellen, zoals Vlaanderen gedaan heeft, waarbij de zeer archaïsche regelgeving gemoderniseerd werd en de boekhouding transparanter wordt.

Verder, en daarmee trap ik een open deur in, zou een fusie van gemeenten, politiezones en OCMW's een enorme efficiëntiewinst opleveren. Alleen al de integratie van de OCMW's in de gemeenten zou naar schatting 30 miljoen euro besparingen per regeerperiode opleveren. Een soortgelijke berekening zouden we ook moeten maken voor alle andere administraties die bij een fusie gebaat zijn.

Om grondig aan de weg naar een structureel evenwicht te timmeren, moeten we alle inkomsten en alle uitgaven onder de loep nemen. Uit dit debat houd ik echter de indruk over dat dat niet gebeurt. Ik herhaal dat twaalf van de negentien gemeenten in financiële moeilijkheden zitten, en die situatie verergert alleen maar.

Motie s (Indiening)

De voorzitter.- Naar aanleiding van de interpellatie kondigt de heer Mathias Vanden Borre de indiening van een gemotiveerde motie aan, overeenkomstig artikel 119.2 van het reglement.

Twee moties werden ingediend:

- Een gemotiveerde motie werd ingediend door de heer Mathias Vanden Borre (zie bijlage).

- Een eenvoudige motie wordt door de heer Emmanuel De Bock voorgesteld.

Mondelinge vraag van mevrouw Hilde Sabbe

aan de heer Bernard Clerfayt, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Werk en Beroepsopleiding, Digitalisering, Plaatselijke Besturen en Dierenwelzijn,

betreffende een aanpassing van de Gemeentewet met het oog op de regeling van mogelijke persoonlijke incidenten tussen schepenen.

Mevrouw Hilde Sabbe (one.brussels-Vooruit).- Deze vraag is er gekomen naar aanleiding van een interne kwestie in het schepencollege van Schaarbeek. Zonder in te gaan op de details, komt het erop neer dat de situatie in het schepencollege ten gevolge van incidenten tussen twee schepenen onwerkbaar is geworden.

We lazen in De Standaard dat de burgemeester over weinig middelen beschikt om het probleem aan te pakken. Voor incidenten tussen gemeentemedewerkers of tussen een verkozene en een schepen kan Cohezio, een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, worden ingezet. Bij incidenten tussen twee schepenen is dat niet mogelijk. De Gemeentewet voorziet niet in de mogelijkheid om in dergelijke gevallen over een motie van wantrouwen te stemmen.

Alleen het gewest kan de Nieuwe Gemeentewet aanpassen. Iedereen hoort in veilige omstandigheden te kunnen werken. Het moet mogelijk zijn om op te treden als er problemen zijn.

Bent u op de hoogte van de situatie in Schaarbeek en van het gebrek aan mogelijkheden voor de burgemeester om actie te ondernemen? Klopt het dat er geen geijkte procedure bestaat voor het geval dat er zich incidenten voordoen tussen schepenen? Hebt u plannen om de Nieuwe Gemeentewet aan te passen om te voorzien in een wettelijke procedure voor dergelijke gevallen? Hoe wilt u dat aanpakken?

De heer Bernard Clerfayt, minister.- Als minister belast met Plaatselijke Besturen kan ik u weinig informatie geven, behalve over wat ik in de pers lees.

Voor zover ik weet, heeft een lid van het college van burgemeester en schepenen melding gemaakt van wangedrag door een ander lid van het college. Na die melding heeft de burgemeester organisatorische maatregelen genomen op grond van haar politiemacht binnen het college. Bij gebrek aan andere externe elementen die een schorsing zouden kunnen rechtvaardigen, zoals een politieverslag over gedrag dat de functie onwaardig is, kan het college van burgemeester en schepenen in het kader van de huidige wetgeving verder niet optreden.

Ik preciseer ook dat het collegelid dat de klacht indiende, wil dat de burgemeester maatregelen neemt waarvoor zij wettelijk niet bevoegd is. Het college van burgemeester en de gemeenteraad zijn evenmin bevoegd. Ze kunnen geen maatregelen nemen omdat het risico bestaat dat het vermoeden van onschuld wordt geschonden.

Aangezien de gemelde feiten onder het strafrecht vallen, kunnen eventuele sancties enkel van strafrechtelijke en niet van politieke aard zijn aangezien er geen sprake is van een schending van de Nieuwe Gemeentewet.

Ik wil er nog aan toevoegen dat diegenen die de gerechtelijke en politionele weg kiezen, gerespecteerd moeten worden. Dat geldt zowel met betrekking tot hun getuigenis als inzake hun keuze om die weg te volgen. Het gerechtelijk onderzoek loopt. Ik zal het met aandacht volgen.

Wat uw laatste vraag over de plannen van de regering om de Nieuwe Gemeentewet aan te passen betreft, wijs ik u erop dat het Brussels Parlement de regel hanteert dat parlementsleden geen vragen mogen stellen over de intenties van de regering. Ik merk overigens op dat we alleen over een melding beschikken.

Er is geen reden om de Nieuwe Gemeentewet aan te passen.

Als we over een extern, objectief element beschikken, zoals een doktersattest, een aangifte bij de politie of een beslissing van het gerecht, kan dat tot andere maatregelen leiden, maar tot nu toe is dat niet het geval.

Mocht zich in het Brussels Parlement iets soortgelijks voordoen, wat zou de voorzitter dan doen? Welke macht moet hij hebben om te beslissen? En wat als een dergelijk incident zich binnen de regering zou voordoen?

De burgemeester heeft een melding ontvangen en er werd een klacht ingediend bij het gerecht. Een gerechtelijk onderzoek heeft nog niet plaatsgevonden. We wachten af voordat we bekijken of we iets kunnen ondernemen.

Mevrouw Hilde Sabbe (one.brussels-Vooruit).- Het zou interessant zijn om ook in het parlement een procedure voor soortgelijke problemen uit te werken.

- Het incident is gesloten.

Vraag om uitleg van de heer Mathias Vanden Borre

aan de heer Bernard Clerfayt, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Werk en Beroepsopleiding, Digitalisering, Plaatselijke Besturen en Dierenwelzijn,

betreffende de projecten inzake gemeentelijke en bovenlokale sportinfrastructuur.

De heer Mathias Vanden Borre (N-VA).- Ik heb mijn vraag nog voor de zomer ingediend. Ze betreft de aanhoudende berichten over rellen, vandalisme en geweld in Vlaamse en Waalse provinciedomeinen door Brusselse jongeren. Ik verwijs naar incidenten in Gent en Mechelen. Eén van de verklaringen voor dit gedrag zou het gebrek aan sport- en recreatiemogelijkheden zijn, waardoor Brusselse jongeren naar recreatiedomeinen buiten het Brussels Gewest trekken. Helaas veroorzaakt dat allerlei problemen.

Ten eerste verwijs ik naar het structurele tekort aan zwembaden en de langdurige sluiting van meerdere zwembaden. Ten tweede is sport een bevoegdheid die bijzonder versnipperd is tussen de gemeenten, de gemeenschappen en het gewest.

Ten derde heerst er bij de gemeenten naast een gebrek aan ruimte, ook een gebrek aan middelen. Zwembaden kosten miljoenen euro's aan bouwkosten en nog eens miljoenen euro’s aan jaarlijkse werkings- en onderhoudskosten. Gezien de energiecrisis stijgen die kosten enorm. De financiële situatie van heel wat gemeenten maakt een investering in sportinfrastructuur niet mogelijk, ondanks bepaalde aankondigingen. Voor hun sportinfrastructuur worden ze dan ook gesubsidieerd door zowel de gemeenschappen als het Brussels Gewest.

Het gewest heeft tijdens de begrotingsbesprekingen voor 2022 beslist om de gemeenten een bedrag van 95 miljoen euro te verstrekken voor de financiering van sportinfrastructuur. Er is een vastleggingskrediet van 45 miljoen euro goedgekeurd voor het driejaarlijkse investeringsplan 2022-2024, en daarnaast zal ook het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds voor de Gemeentelijke Thesaurieën (BGHGT) tussenbeide komen. Er werd een projectoproep 2022-2025 gepubliceerd voor de financiering van gemeentelijke sportinfrastructuur voor een totaalbedrag van 50 miljoen euro. In 2020 maakte het BGHGT al eens 60 miljoen euro vrij.

Naast de rol van geldschieter zal het gewest ook de rol van facilitator opnemen: 2 miljoen van de verstrekte 95 miljoen euro zal gebruikt worden om de oprichting van een bovenlokale beheersstructuur voor openbare zwembaden te financieren. Het is de bedoeling “de gemeenten financieel te ontlasten en te zorgen voor een gewestelijke visie door middel van een meer geïntegreerd en inclusief beleid voor deze zwembaden, met schaalvoordelen en een betere benutting van wat reeds bestaat”.

Ik sta uiteraard positief tegenover dat initiatief, dat in het regeerakkoord staat. Het moet ook echter nog in de praktijk omgezet worden.

Wat is de stand van zaken betreffende de driejaarlijkse investeringsplannen voor gemeentelijke sportinfrastructuur? Welke projecten worden ondersteund? Welke zijn voltooid? Is de subsidiepot al volledig toegewezen?

Welke projecten worden gefinancierd met de 110 miljoen euro van het BGHGT? Zijn alle middelen reeds besteed? Hoeveel ruimte voor recreatie en sport is er sinds de projectoproep bij gekomen?

U hebt de sportcel van perspective.brussels de opdracht gegeven een studie uit te voeren over de zwembaden. Is die studie afgerond? Wat zijn de voornaamste vaststellingen en aanbevelingen?

Wat is de stand van zaken betreffende de oprichting van een bovenlokale beheersstructuur voor de openbare zwembaden?

De heer Bernard Clerfayt, minister.- Op 7 juli besloot de regering een projectoproep te publiceren in het kader van het driejaarlijkse investeringsplan voor sportinfrastructuur 2021-2023, voor een bedrag van 43 miljoen euro. De gemeenten konden hun projecten indienen tot 1 oktober 2022. Daar kan ik op dit moment dus nog niet dieper op ingaan.

Naast dat driejaarlijkse investeringsplan zijn er ook jaarlijkse projectoproepen voor gemeentelijke buurtsportinfrastructuur. In dat kader werd in 2020 een budget van nagenoeg 1,8 miljoen euro en in 2021 een budget van bijna 2 miljoen euro ter beschikking gesteld van de gemeenten. De regering heeft onlangs de selectie van de projecten voor 2022 goedgekeurd en de volgende stappen kunnen dus worden gezet. Dit jaar gaat het om een budget van bijna 2,21 miljoen euro.

Er lopen ook twee projectoproepen voor het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke Thesaurieën (BGHGT). De eerste oproep dateert van 25 juni 2020 en betreft projecten in verband met de bevolkingsgroei. Het totale budget bedraagt 60 miljoen euro. Van de 62 projecten die de gemeenten indienden, hebben er dertien betrekking op gemeentelijke sportinfrastructuur. Daarvoor werd al iets meer dan 12 miljoen euro toegekend. Ik zal de lijst van de projecten aan het commissiesecretariaat bezorgen.

De tweede projectoproep, die dateert van 2 september 2021, heeft specifiek betrekking op de financiering van gemeentelijke sportinfrastructuur en voorziet in een budget van 50 miljoen euro. Momenteel informeren we de gemeenten over de projecten die daarvoor in aanmerking komen. In dit stadium zijn er nog geen leningen verstrekt. Ik zal u een lijst bezorgen van de projecten die in aanmerking komen en een overzicht van de aandelen van de gemeenten.

Tot slot legt perspective.brussels momenteel de laatste hand aan de studie die in 2021 van start is gegaan. Het verzamelen van gegevens bij de gemeentelijke autoriteiten duurde langer dan verwacht. Het eindverslag zal binnenkort worden gepubliceerd. Ik kan u evenwel al de eerste resultaten meedelen.

Zo blijkt uit het overzicht van de zwembaden in het Brussels Gewest dat het aanbod van openbare zwembaden onevenwichtig is verspreid en aanzienlijk kleiner is in het westen van het Brussels Gewest. Dat geldt meer bepaald voor Vorst, Anderlecht, Molenbeek en de Noordwijk. Ook het aanbod van privézwembaden is groter in het oosten van het gewest en versterkt die dualisering.

Daarnaast was het heel moeilijk om informatie over het gebruik van de openbare zwembaden te verzamelen. Zo houden bepaalde gemeenschappelijke zwembaden geen bezoekersaantallen bij. Om die leemte op te vullen en het verzamelen van informatie in de toekomst te bevorderen, zullen we een standaarddocument voor de activiteitenverslagen van de zwembaden voorstellen.

De studie omvat een benchmarking van het gemeentelijke, intergemeentelijke, gewestelijke en bovengemeentelijke beheer. Daardoor kennen we de troeven en pijnpunten van elk van die beheersniveaus, zodat we in de toekomst bepaalde beheersvormen kunnen stimuleren, met name bij de oprichting van een bovengemeentelijke structuur.

De vragen om gewestelijke steun komen voornamelijk van gemeentelijke beheerders en kunnen verschillende elementen omvatten (personeelsbeheer, aanwerving van redders, gezamenlijke aanbestedingen voor het zwembadonderhoud, schoonmaak of zelfs renovatie en zo meer).

Ik heb de burgemeesters op 7 september ontmoet om hen te informeren over de stand van zaken en om hun advies in te winnen. Ik kan u nu al zeggen dat ze bereid zijn om hun ervaringen te delen. Ze zijn bereid tot samenwerking om kosten te besparen en de dienstverlening aan de burger te verbeteren.

De oprichting van de nieuwe beheersstructuur bevindt zich nog in de denkfase. Vorige week heb ik de concrete uitwerking van de bovengemeentelijke infrastructuur voor het eerst besproken met de burgemeesters, de schepenen van sport en de technische directeuren. In eerste instantie verzamelen we informatie over kosten, personeel, manier van werken enzovoort. Zodra we dat overzicht rond hebben, kunnen we mogelijke verbeteringen bespreken.

De heer Mathias Vanden Borre (N-VA).- Ik vind uw antwoord interessant. Het is goed dat u het dossier over de sportinfrastructuur opvolgt en bijkomende inspanningen levert. Brussel heeft een tekort aan sportinfrastructuur. We kunnen het erover eens zijn dat er jarenlang te weinig is geïnvesteerd in zwembaden, sportzalen en dergelijke. Nochtans biedt sport mogelijkheden voor Brusselaars om zich te ontspannen, om samen te komen en om meer samenhorigheid te creëren.

Ik zal alles nog in detail bekijken, maar ik vraag me af of het mogelijk is om met vereenvoudigde oproepen te werken en om een aantal zaken in een oproep te bundelen. U werkt nu met vier of vijf verschillende oproepen. Het is voor de gemeenten moeilijk om al die informatie correct te verwerken.

Het beheer van de zwembaden vormt een zware financiële last. De situatie wordt er niet gemakkelijker op, en dat is net vaak een stimulans voor de gemeenten om beter te werken. Als het streven naar meer samenwerking ook naar voren komt uit de studie van perspective.brussels, kan ik dat alleen maar toejuichen. Er is meer uniformiteit nodig in het belang van de Brusselaars. Ik volg de studie van perspective.brussels zeker verder op en stel voor om die in de commissie te bespreken.

- Het incident is gesloten.