De opleidingscentra van Bruxelles Formation geven niet rechtstreeks cursussen in de Brusselse gevangenissen. De opleidingen in de gevangenissen worden evenwel georganiseerd in partnerschap met verschillende geconventioneerde instellingen (met name de instanties voor socio-professionele inschakeling en de instellingen van onderwijs voor sociale promotie). Het partnerschap met de vzw ADEPPI maakt het aldus mogelijk gevangenen opleidingen aan te bieden in alfabetisering, Frans als vreemde taal, Frans voor beginners, Nederlands en Engels, alsook basisopleidingen in IT en “praktisch bedrijfsbeheer”. Dankzij een samenwerking met het onderwijs voor sociale promotie krijgen de gedetineerden bepaalde modules van de opleidingen “polyvalente hulp grootkeuken” en “basiskennis management” aangeboden in de gevangenis van Vorst, alsook een module “haartooi” in de gevangenis van Berkendael, waaraan de vzw SLAJ-V BXL (Service Laïque d'Aide aux Justiciables et aux Victimes) eveneens bijdraagt. We merken op dat het beroep van “kok” op de lijst van knelpuntberoepen staat.

In dit verband werkt Bruxelles Formation momenteel nauw samen met het onderwijs voor sociale promotie om het opleidingsaanbod met betrekking tot de knelpuntberoepen te ontwikkelen, in het kader van de uitwerking van het nieuwe Brusselse Gevangenisplan (zie infra). Dankzij de mogelijkheden die deze instellingen bieden, werd de nieuwe gevangenis van Haren al aangewezen als een belangrijke hefboom om gevangenen meer kwalificerende opleidingen die tot een getuigschrift leiden, aan te bieden, met name in domeinen die verband houden met knelpuntberoepen.

Bruxelles Formation Digitale Ruimten, een opleidingscentrum dat zich toelegt op onlineopleiding, heeft van zijn kant in 2019 een proefproject voor e-learning gelanceerd met de naam “cell-learning”, met partners als de Direction de l’enseignement à distance de la Fédération Wallonie-Bruxelles (EAD), de Direction régionale Sud des établissements pénitentiaires (DG EPI) en de vzw’s ADEPPI en APRÈS. De hoofddoelstelling van dit project, dat met name in de gevangenis van Vorst wordt uitgerold, bestaat erin de gedetineerden toegang te geven tot een aangepast systeem van e-learning, dat via interactieve digitale kanalen wordt aangeboden, geïndividualiseerd is en hen voorbereidt op hun toekomstige socio-professionele inschakeling, rekening houdend met het niveau en de behoeften van elk individu. Naast het aanbod van Bruxelles Formation (Excel, rekenkunde, Word en Frans) wordt ook een deel van de EAD-catalogus en een aantal Forem-modules ter beschikking gesteld.

Na de uitvoering van het Gevangenisplan, dat onder meer een toename van de opleidingsactiviteiten en een versterking van de samenwerking tussen de verschillende actoren op het terrein bevorderde, werd tussen 2016 en 2017(1) een toename van het aantal opgeleide stagiairs met 84% vastgesteld. Het zal u niet verbazen dat deze indicator in 2020 duidelijk is gedaald. De gezondheidscrisis heeft drastische gevolgen gehad in het Brusselse gevangeniswezen. Collectieve activiteiten werden stopgezet door de quarantaine en de bewegingsbeperkingen, het gebrek aan schoonmaakmiddelen, de geringe omvang en de slechte ventilatie van de lokalen, etc., naast de reeds bestaande moeilijkheden (gebrek aan infrastructuur en materiaal, opeenvolgende stakingen, etc.). 179 afzonderlijke stagiairs konden niettemin een opleiding in de Brusselse gevangenissen volgen voor een totaal van 15.030 uur opleiding die werden verstrekt door de vzw ADEPPI en het onderwijs voor sociale promotie in het kader van het REINSERT-project.

De populairste opleidingen zijn de basiscursussen Frans voor beginners, Office Suite en Nederlands, met 124 opgeleide stagiairs in 2020. Deze vaststelling geldt al sinds 2018.

Wat certificering betreft, werden in 2020 9 getuigschriften uitgereikt voor de opleidingen “kapperstechniek” en “basiskennis management”. Het jaar voordien werden 24 van deze getuigschriften uitgereikt in het kader van de opleidingsmodules die verstrekt werden door het onderwijs voor sociale promotie in het kader van het REINSERT-project (basiskennis management, polyvalente hulp grootkeuken en kapperstechniek). Deze getuigschriften kunnen worden gebruikt op de arbeidsmarkt of bij de voortzetting van hun opleidingstraject buiten de gevangenis.

Dankzij het systeem van cell-learning konden 14 gedetineerden in 2020 een online-opleiding volgen voor een totaal leervolume van 1.239 uur. In de tweede helft van 2019 had dit systeem al 29 gedetineerden in staat gesteld een opleiding te volgen voor een totaal van 867 leeruren in de gevangenis van Vorst.

Aangezien het Gevangenisplan in december 2020 afliep, tegelijk met het Plan Opleiding 2020, waarvan het een van de maatregelen was (maatregel 5), wordt momenteel een nieuw Gevangenisplan opgesteld, onder de coördinatie van een nieuwe projectleider die aan het einde van het eerste kwartaal van 2021 aangeworven werd. Het is de bedoeling een volledige evaluatie te maken van het huidige systeem en van de ontwikkelingsmogelijkheden van de middelen die in het gevangenismilieu kunnen worden ingezet, teneinde in samenwerking met het onderwijs voor sociale promotie en de justitiehuizen een nieuw Brussels Gevangenisplan voor te stellen dat voortbouwt op de lessen uit het verleden en zich richt op de mogelijke ontwikkelingen die het vooruitzicht van de nieuwe gevangenis van Haren biedt.

Tenzij het gevangeniswezen het anders bepaalt, kunnen alle gedetineerden die dat wensen, deelnemen aan de cursussen die in de gevangenis worden georganiseerd.

Er kunnen echter selectiecriteria zijn, afhankelijk van de aangeboden cursussen, zoals een bepaald niveau Frans om toegang te krijgen tot het programma van cell-learning of bepaalde rekenvaardigheden om toegang te krijgen tot een managementcursus. Deze selectie wordt uitgevoerd door de vzw ADEPPI, die een lijst van geselecteerde kandidaten voorlegt aan de directie van de gevangenis, die belast is met de validering ervan.

Gevangenen kunnen zoveel opleidingen volgen als ze willen. Niettemin moet rekening worden gehouden met de obstakels waarmee de opleidingssector in een gevangenisomgeving kan worden geconfronteerd: concurrentie tussen opleiding en werk, uurroosters, beperkt aantal plaatsen, gebrek aan geschikte infrastructuur, etc. In het kader van de opstelling van het nieuwe Gevangenisplan wordt nagedacht over de procedures voor selectie en voor de vaststelling van de behoeften en van het project van de gevangene.

De vzw’s ADEPPI, APRÈS en SLAJ-V BXL, waarvan de samenwerking met Bruxelles Formation hierboven werd beschreven, zijn alle drie lid van het Concertation des Associations Actives en Prison (CAAP).

De mogelijkheden om opleidingen in gevangenissen te organiseren, werden in 2020 daadwerkelijk beperkt als gevolg van de gezondheidscrisis, zoals blijkt uit de hierboven vermelde gegevens. Alle groepsactiviteiten werden aldus stopgezet tijdens de eerste lockdown. De heropstart verliep vervolgens zeer traag en werd bemoeilijkt door het uitvoeren van de sanitaire preventiemaatregelen (onvoldoende omvang van de lokalen, slechte ventilatie, het oprichten van “bubbels” in functie van de vleugels, etc.).

In het algemeen creëert het probleem van de overbevolking een moeilijke gevangeniscontext die zijn weerslag kan hebben op de praktische organisatie van de opleidingen, zoals bijvoorbeeld stakingen van het gevangenispersoneel.

De opleidingsmodules die in de gevangenissen worden georganiseerd, vallen niet onder de indicatoren voor de overgang van opleiding naar werk(2) die gezamenlijk door Actiris en Bruxelles Formation worden ontwikkeld en jaarlijks door View.brussels worden geproduceerd. Deze gegevens zijn derhalve niet beschikbaar.

Desalniettemin dient een aantal opmerkingen te worden gemaakt.

In de eerste plaats staan ex-gedetineerden over het algemeen zeer ver van tewerkstelling vanwege de vele problemen waarmee zij te kampen hebben. Deze personen hebben immers vaak te kampen met andere problematieken die eerst moeten worden opgelost: verslavingen, moeilijkheden bij het vinden van huisvesting, etc.

Voorts dient er rekening mee te worden gehouden dat de in de gevangenis georganiseerde opleidingsmodules deel uitmaken van een ruimer programma. Het is dan ook de bedoeling dat gedetineerden na hun vrijlating deze opleidingen buiten de gevangenis kunnen voortzetten. We merken bovendien op dat de opleidingen waarvoor ex-gedetineerden zich na hun vrijlating inschrijven, niet altijd door Bruxelles Formation worden geregeld. In deze gevallen beschikt Bruxelles Formation dus niet over informatie over het vervolg van het traject.

Wij wijzen er ten slotte op dat Actiris in het kader van de projectoproep “Begeleiding van specifieke doelgroepen” (BSD), die tot doel heeft de inschakeling op de arbeidsmarkt mogelijk te maken van werkzoekenden met een specifieke problematiek, partnerschappen heeft ontwikkeld met 5 verenigingen die zich bezighouden met de herinschakeling van ex-gedetineerden. Deze partners adviseren gedetineerden die dat wensen, over een ondersteuningstraject. Zij voeren met hen een evaluatie uit, stellen een zo concreet mogelijk beroepsproject op en gaan op zoek naar een opleidingsaanbod, een stageprogramma of een werkaanbieding die aan hun behoeften en vaardigheden beantwoordt. Een dergelijk concreet aanbod maakt deel uit van het reclasseringsplan dat wordt voorgelegd aan de strafuitvoeringsrechtbank die bijvoorbeeld beslist over een voorwaardelijke invrijheidstelling.